Жел – табиғаттың ең маңызды әрі қуатты құбылыстарының бірі. Ол климатқа, өсімдіктер мен жануарлардың тіршілігіне, тіпті адам өміріне үлкен әсер етеді. Жер шарында жел үнемі қозғалыста болып, атмосфераның теңгерімін сақтауға көмектеседі. Жел туралы түрлі деректер бұл құбылыстың қаншалықты күрделі әрі қызықты екенін түсінуге мүмкіндік береді.
- Жел – ауаның қысым айырмашылығының нәтижесінде пайда болатын қозғалысы. Ыстық ауаның көтерілуі мен салқын ауаның төмен түсуі желдің бағыты мен жылдамдығын қалыптастырады. Бұл үдеріс жауын-шашын, дауыл және климаттық өзгерістерге де әсер етеді.
- Ең күшті желдер ғаламшардың тропикалық аймақтарында пайда болады. Мұхиттардың үстінде қалыптасатын тайфундар мен урагандар секундына 100 метрден асатын жылдамдыққа жете алады. Мұндай құбылыстар ғимараттарды қиратып, үлкен табиғи апаттарға алып келуі мүмкін.
- Жер бетіндегі ең жылдам жел Антарктидада тіркелген. 1972 жылы кейбір станцияларда желдің жылдамдығы секундына 113 метрге жеткен. Бұл оны ең қатал климаттық аймақтардың біріне айналдырады.
- Желдің бағыты әрдайым тұрақты бола бермейді. Әлемнің кейбір аймақтарында желдің бағыты жыл мезгіліне байланысты өзгереді. Бұл әсіресе муссондық климат белдеулерінде айқын байқалады.
- Желдің күші арқылы электр энергиясын өндіруге болады. Қазіргі кезде көптеген елдер жел турбиналарын пайдаланып, экологиялық таза энергия көзін дамытуды қолға алған. Дания, Германия және Қытай жел энергетикасын дамытудан көшбасшы елдер қатарында.
- Жел шөлді аймақтардың қалыптасуына ықпал етеді. Ол құмды алыс қашықтықтарға тасымалдап, шөлдердің аумағын кеңейтеді. Сахара шөліндегі кейбір құмдар мыңдаған шақырым жерге дейін жетіп, басқа континенттерге таралуы мүмкін.
- Ежелгі теңізшілер желдің бағытын пайдаланып, ұзақ сапарларға шыққан. Желкенді кемелер заманында жел негізгі қозғалыс күші болған. Осының арқасында адамзат жаңа жерлерді ашып, құрлықтар арасында байланыс орнатты.
- Қазақстанда жел энергиясын пайдалану әлеуеті өте жоғары. Еліміздің кейбір аймақтарында желдің орташа жылдамдығы өте жоғары деңгейде, бұл жасыл энергия көзін дамытуға қолайлы жағдай жасайды. Ерейментау және Жоңғар қақпасы сияқты аймақтарда жел электр станциялары салынуда.
- Жел өсімдіктердің тозаңдануына да көмектеседі. Кейбір ағаштар мен шөптер жел арқылы тозаңдарын таратып, табиғи көбею үдерісін жүзеге асырады. Бұл әсіресе қылқан жапырақты ормандарда маңызды рөл атқарады.
- Жел табиғатта ерекше дыбыстардың пайда болуына әсер етеді. Таулар мен сайлар арқылы өткенде, ол ысқырық тәрізді дыбыстар шығарып, кейбір жерлерде ерекше акустикалық эффектілер тудырады. Бұл құбылысты халық арасында «желдің әні» деп те атайды.
- Желдің бағытын анықтау үшін ежелден желбағарлар қолданылған. Орта ғасырларда қалалар мен порттарда желдің бағытын болжау үшін арнайы қондырғылар орнатылған. Бүгінде желбағарлар әуежайларда, теңіз порттарында және аграрлық салаларда кеңінен қолданылады.
- Жер бетіндегі ең тыныш аймақтар да бар. Экваторға жақын кейбір мұхиттық белдеулерде жел сирек соғады. Мұндай аймақтар теңізшілер үшін қауіпті, өйткені желкенді кемелер бұл жерлерде ұзақ уақыт қозғалыссыз тұрып қалуы мүмкін.
- Кейбір жануарлар желді өз пайдасына жаратады. Құстар, әсіресе жыртқыштар, ауа ағындарын пайдаланып, ұзақ қашықтықтарға қанат қақпай ұшып жетеді. Кейбір жәндіктер де жел арқылы қоныс аударады.
- Жел адамның көңіл-күйіне әсер етуі мүмкін. Ғылыми зерттеулерге сәйкес, күшті жел кейбір адамдарда мазасыздық немесе шаршау сезімін тудыруы мүмкін. Әсіресе, желдің кенеттен өзгеруі кейбір метеосезімтал адамдарға қолайсыздық әкеледі.
Жел – табиғаттың ең ғажайып және қуатты күштерінің бірі. Ол климаттың қалыптасуында, өсімдіктер мен жануарлардың тіршілігінде, адамның күнделікті өмірінде үлкен рөл атқарады. Бұл табиғи құбылыс әлі де көптеген зерттеулерге арқау болып, болашақта адамзат үшін жаңа мүмкіндіктер ашады. Оның сан қырлы ерекшеліктерін зерттеу табиғатты жақсы түсінуге және оның күшін тиімді пайдалануға көмектеседі.
