Үстірт жазығы – Қазақстанның батыс бөлігіндегі ерекше географиялық аймақтардың бірі. Бұл кең әрі құпияға толы үстірт ғасырлар бойы табиғаттың, жел мен уақыттың әсерінен қалыптасқан. Оның аумағында көптеген археологиялық ескерткіштер, сирек жануарлар мен өсімдіктер кездеседі. Төменде осы ерекше табиғи кеңістік туралы назар аударарлық мәліметтер берілген.
- Үстірт жазығы Қазақстан мен Өзбекстан аумағында орналасқан. Ол Маңғыстау мен Атырау облыстарының оңтүстігін және Қарақалпақстан жерін қамтиды.
- Жазықтың орташа биіктігі теңіз деңгейінен 200-300 метр шамасында. Кей жерлері 370 метрге дейін көтерілсе, кей бөліктері күрт төмендейді.
- Үстірт атауы түркі тілінен аударғанда «үстіңгі бет» деген мағына береді. Бұл атау оның жалпақ әрі жазық құрылымына сәйкес берілген.
- Жазықтың геологиялық құрылымы негізінен әктасты, борлы және құмды жыныстардан тұрады. Бұл оның рельефіне ерекше бедер мен түс береді.
- Аймақтағы ең әйгілі табиғи нысандардың бірі – Бозжыра шатқалы. Оның ерекше ақ борлы жартастары мен қия беттері әлем саяхатшыларын тамсандырады.
- Үстіртте ауа райы қатты континенттік сипатта. Қысы суық әрі желді болса, жазы өте ыстық және құрғақ болады.
- Бұл өңірде жылдық жауын-шашын мөлшері өте аз, шамамен 100-150 мм шамасында. Сол себепті өсімдіктер мен жануарлар шөлге бейімделген.
- Үстірт жазығында өте сирек кездесетін және Қазақстанның Қызыл кітабына енген жануарлар мекендейді. Солардың қатарында үстірт муфлоны мен қарақұйрық бар.
- Үстірт үстіртінің өсімдіктері негізінен шөлге төзімді бұталар мен арамшөптерден тұрады. Жергілікті флора қатты ыстық пен құрғақшылыққа бейімделген.
- Жергілікті халық ежелден бері бұл жерді мал бағу үшін пайдаланған. Үстірттің кең жазықтары мен шөбі малға жайлы жайылым саналған.
- Үстірттің батыс бөлігі теңіз деңгейінен төмен орналасқан Каспий маңы ойпатымен шектеседі. Бұл табиғи шекара рельефтің күрт ауысуын білдіреді.
- Жазықтың беткі қабатында жел мен су эрозиясының іздері айқын байқалады. Жартастар мен сай-жыралар желдің әсерінен ерекше пішінге енген.
- Үстірт табиғи ресурстарға бай. Мұнда мұнай, газ және түрлі минералды қазбалар кездеседі.
- Бұл өңірде ежелгі адамдар өмір сүргенін дәлелдейтін археологиялық ескерткіштер көп. Үңгірлер мен тас дәуірінен қалған қоныстардың іздері табылған.
- Ертеде бұл аумақ арқылы Ұлы Жібек жолының бір тармағы өткен. Керуен жолдары мен су алатын құдықтардың іздері әлі күнге дейін сақталған.
- Үстірт қазір туризм үшін қызықты аймаққа айналып келеді. Жыл сайын табиғатқа қызығатын саяхатшылар мұндағы көрікті жерлерге ат басын бұрады.
- Аймақтағы жартастар мен борлы таулар түрлі түсті қабаттардан тұрады. Бұл қабаттар геологиялық уақыт кезеңдерін анықтауға мүмкіндік береді.
- Үстірт – астрономиялық бақылаулар жүргізуге қолайлы орындардың бірі. Аспан ашық әрі жарықтың ластануы жоқ болғандықтан, жұлдыздарды бақылау мүмкіндігі зор.
- Үстірт жазығының кей бөліктерінде сирек кездесетін тұзды көлдер орналасқан. Олар минералдарға бай және кейбірі емдік қасиеттерге ие.
- Мұнда көшпенділердің көне қорымдары мен киелі орындары көп. Бекет Ата жерасты мешіті – осы аймақтағы танымал тарихи-рухани орталықтардың бірі.
- Үстірт аумағы – табиғи резерваттар мен қорықтардың бір бөлігі. Бұл мекен жануарлар мен өсімдіктердің сирек түрлерін сақтау үшін маңызды рөл атқарады.
- Аймақтың кейбір бөлігі әлі де толық зерттелмеген. Ғалымдар бұл өңірдің геологиясы мен биологиялық алуан түрлілігін зерттеуді жалғастыруда.
- Үстіртте түсірілген фотосуреттер көбінесе шетелдік журналдар мен табиғат көрмелерінде ұсынылады. Оның ерекше табиғи келбеті көпшілікті таңғалдырады.
- Мұндағы шексіз тыныштық пен ашық кеңістік адамға ерекше әсер береді. Үстірт – табиғатпен үндесудің, жалғыздықты сезінудің орны.
- Кейбір деректерде Үстірт маңы ежелгі мұхит түбі болғаны айтылады. Жер қабаттарындағы теңіз жануарларының қазба қалдықтары бұл болжамды растайды.
Осы айтылған деректер Үстірт жазығының Қазақстан табиғатындағы орны ерекше екенін дәлелдейді. Оның ландшафты, тарихы мен тіршілігі өзара тығыз байланыста дамып келген. Бұл өңір табиғатты сүюші, зерттеуші немесе жай ғана тыныштық іздеген жандар үшін нағыз қазына саналады. Үстірт туралы мәліметтер неғұрлым тереңдеген сайын, оның құндылығы арта түседі.
