Шоқан Уәлиханов – қазақ халқының тарихында ерекше орын алған ғалым, саяхатшы, этнограф, ағартушы. Оның ғылыми еңбектері мен ой-пікірлері қазақ мәдениеті мен тарихын жаңа деңгейге көтеріп, ұлттың рухани дамуына ықпал етті. Өз заманының озық ойлы тұлғасы ретінде ол білім, ғылым, әділеттілік, ұлттық сана жайлы терең ойлар қалдырды. Төменде Шоқан Уәлихановтың ең танымал нақыл сөздері берілген.
«Халықтың кемеліне келіп өркендеп өсуі үшін ең алдымен азаттық пен білім қажет.»
– Шоқан Уәлиханов.
Азаттықсыз және білімсіз халықтың болашағы бұлыңғыр. Ең басты құндылық – адамның ой еркіндігі мен білімге ұмтылысы. Егер ел білімі мен санасын дамытса, ол өз жолын табады.
«Адамзат мәдениетінің дамуы – білім мен ғылымның күшімен жүзеге асады.»
– Шоқан Уәлиханов.
Кез келген өркениеттің негізінде ғылым мен білім жатыр. Білім дамымаса, халық артта қалады, ал ғылым өркендеген жерде қоғам алға жылжиды. Адамзаттың болашағы тек ағарту мен ізденісте.
«Біз – тарихы терең, рухы биік халықпыз.»
– Шоқан Уәлиханов.
Қазақ халқының тарихы мыңдаған жылдарға созылған ұлы жол. Біздің ата-бабаларымыз тек көшпенділер емес, өз дәуірінің білімді, өнерлі, батыр тұлғалары болған. Ұлттың келешегі оның өткенін тануымен байланысты.
«Халықтың рухани азығы – оның әдебиеті мен мәдениеті.»
– Шоқан Уәлиханов.
Әдебиет пен мәдениет – ұлттың айнасы. Кітап оқып, өнерге жақын болған халық ешқашан рухани жұтаңдыққа ұшырамайды. Өзін тану үшін әр адам өз халқының мәдени мұрасын білуі керек.
«Бір халық екінші халықтан тек білімі арқылы ғана оза алады.»
– Шоқан Уәлиханов.
Халықтың нағыз байлығы – оның білімі мен ғылымы. Егер ел өз білім деңгейін көтерсе, ол басқалардан озып, дамыған мемлекетке айналады. Білімсіздік – артта қалудың басты себебі.
«Адалдық – адамның ең асыл қасиеттерінің бірі.»
– Шоқан Уәлиханов.
Шынайылық пен адалдық – кез келген адамның рухани биіктігінің көрсеткіші. Адалдықсыз адам шынайы құрметке ие бола алмайды. Әрбір қоғамның негізі – әділдік пен тазалық.
«Өнер – халықтың жан дүниесінің көрінісі.»
– Шоқан Уәлиханов.
Ұлттың болмысын оның музыкасы, поэзиясы, бейнелеу өнері айқындайды. Өнерсіз халық өзінің рухани құндылықтарын жоғалтады. Сондықтан әрбір ұрпақ мәдениетін сақтап, дамытуға үлес қосуы қажет.
«Білім алу – әрбір адамның басты мақсаты болуы тиіс.»
– Шоқан Уәлиханов.
Тек білім арқылы адам өз өмірін өзгерте алады. Білімді адам әрқашан өзгелерден бір қадам алда болады. Сондықтан өмір бойы оқып-үйрену – табысты болудың кілті.
«Тарихты тану – болашақты тану.»
– Шоқан Уәлиханов.
Өткенін білмейтін халық болашағын дұрыс бағыттай алмайды. Тарих – тек өткен оқиғалар жинағы емес, ол – халықтың ұлы тәжірибесі. Өткеннен сабақ алған халық ғана өз болашағын нық қалыптастырады.
«Еңбек еткен адам ғана шын мәнінде бақытты.»
– Шоқан Уәлиханов.
Адал еңбексіз нағыз жетістікке жету мүмкін емес. Өз ісін сүйіп, маңдай терімен жұмыс істеген адам ғана шынайы бақытты сезінеді. Еңбек – адамның ең үлкен байлығы.
Шоқан Уәлихановтың ойлары мен ұстанымдары – қазақ халқы үшін мәңгілік құндылық. Ол өз заманында білім мен ғылымның маңызын ерекше атап өтіп, халықтың рухани дамуына жол сілтеді. Ғалымның нақыл сөздері бүгінгі күнде де өзектілігін жоғалтпай, бізді ойлануға және болашағымызды жарқын етуге шақырады.
