Әлем тарихындағы ең ұлы мемлекеттердің бірі – Рим империясы өз дәуірінде орасан зор аумақты қамтып, өркениеттің дамуына үлкен әсер етті. Бұл империяның қалыптасу жолында талай аңыздар мен нақты оқиғалар тоғысты. Көпшілікке белгілі деректерден бөлек, Римнің құрылу тарихында аса қызықты жайттар да бар. Енді сол ерекше оқиғалар мен тарихи ерекшеліктерге тоқталып өтейік.
- Рим империясының бастауында аңыз тұрған болатын. Ежелгі аңыз бойынша Римді Ромул мен Рем есімді егіздер құрған деп саналады. Оларды асырап өсірген қаншық қасқыр бейнесі Римнің символына айналды.
- Рим республикасының империяға айналуы б.з.д. 27 жылы Октавиан Августтің билікке келуімен байланысты. Ол өзін «принцепс» деп жариялап, республикалық басқару формасын сақтағандай көрінгенімен, шын мәнінде жалғыз билеуші болды.
- «Император» атағы бастапқыда әскери қолбасшыларға берілетін құрметті лауазым еді. Кейіннен бұл атақ Рим билеушілерінің ресми титулына айналды.
- Октавиан Август ресми түрде ешқашан «патша» деп аталған жоқ. Себебі римдіктер патшалық басқару түрін ұнатпаған, сондықтан ол өз билігін «принципат» деп атады.
- Рим империясының астанасы бастапқыда Рим қаласы болғанымен, кейінірек 330 жылы Константинополь жаңа астана ретінде жарияланды. Бұл шешім империяның шығыс бөлігіне назар аударудың белгісі болды.
- Римнің алғашқы императоры Август өз билігін нығайту үшін «Пакс Романа» деп аталатын ұзақ мерзімді бейбітшілік кезеңін орнатты. Бұл уақыт аралығында империя аумағында тұрақтылық пен экономикалық өрлеу орын алды.
- Рим империясы тарихында бір жылда төрт император ауысқан кезең болған. 69 жыл «төрт император жылы» деп аталады және бұл уақыт саяси тұрақсыздықтың көрінісі болды.
- Империяның кеңеюі кезінде Рим әскері өз заманының ең кәсіби және тәртіпті күштерінің бірі болды. Легионерлердің қатарына кіру үлкен мәртебе саналды және олар 25 жылдық қызметтен кейін жер теліміне ие болатын.
- Рим азаматтығы бастапқыда тек римдіктерге тиесілі болса, 212 жылы император Каракалла бұл құқықты империядағы барлық еркін адамдарға берді. Бұл шешім салық түсімдерін арттыру мақсатында қабылданды.
- Рим императоры Калигула өз атын сенатор етпекші болған деген қызықты оқиға бар. Бұл оның сенатқа деген көзқарасын білдіретін мысал ретінде айтылады.
- Нерон есімді император өзін өнерпаз ретінде көрсеткісі келіп, қоғамдық орындарда ән айтып, өнер көрсеткен. Оның мұндай әрекеттері халық арасында жағымсыз пікір тудырған.
- Римде алғашқы тас жолдар салынып, «Барлық жол Римге апарады» деген сөз тіркесі пайда болды. Бұл жолдар империяның әр түкпірін астанаға байланыстырып тұрды.
- Колизейдің құрылысы Веспасиан императордың тұсында басталып, оның ұлы Тит кезінде аяқталды. Бұл амфитеатр Римнің қуаты мен сәулет өнерінің символына айналды.
- Империя кезінде латын тілі ресми тіл болып, бүкіл аумақта қолданылды. Латын тілі кейін көптеген еуропалық тілдердің негізіне айналды.
- Рим империясында пошта жүйесі жақсы дамыған. Мемлекеттік хаттарды арнайы курьерлер жеткізетін болған және олар жол бойындағы бекеттерде ат ауыстырып отырған.
- Римдік құқық жүйесі қазіргі заманғы көптеген құқықтық жүйелердің негізі болды. «Заң алдында барлық азаматтар тең» деген ұғым осы дәуірден бастау алады.
- Империяның құлауына бір ғана себеп емес, бірнеше фактор әсер етті. Олардың қатарында ішкі саяси дағдарыс, экономикалық қиындықтар және варвар тайпаларының шапқыншылығы болды.
- Батыс Рим империясы 476 жылы ресми түрде құлады. Бұл оқиға әлем тарихында Антикалық дәуірдің аяқталуы ретінде қарастырылады.
- Шығыс Рим империясы немесе Византия болса, тағы да мың жылдан астам өмір сүрді. Ол тек 1453 жылы Осман империясының Константинопольді басып алуымен жойылды.
- Рим империясының мұрасы бүгінде сәулет, заң, тіл және мәдениет салаларында айқын көрінеді. Көптеген заманауи мемлекеттер өз дамуын дәл осы ұлы өркениеттің жетістіктерімен байланыстырады.
Осы тарихи деректер Рим империясының құрылуы мен дамуы қаншалықты күрделі және қызықты болғанын көрсетеді. Әлем өркениетіне орасан зор ықпал еткен бұл мемлекет өз дәуірінде көптеген жаңалықтар енгізіп, болашақ ұрпаққа құнды мұра қалдырды. Рим тарихының әрбір кезеңі терең мағынаға толы және бүгінгі күнге дейін зерттеушілердің назарын аударып келеді. Сол себепті Рим империясының тағдыры мен жетістіктері адамзат өркениетінің даму жолында ерекше орын алады.
