Домбыра – қазақ халқының ең қасиетті әрі көне музыкалық аспаптарының бірі. Ол ғасырлар бойы халықтың қуанышы мен қайғысын, тарихи оқиғаларын, ұрпақтан-ұрпаққа жеткен аңыздарын жеткізуші құрал болды. Домбыраның ерекше үні, оның жасалу ерекшеліктері мен атқаратын қызметі туралы көптеген қызықты деректер бар. Төменде қазақ домбырасына қатысты ең ерекше мәліметтер жинақталған.
- Домбыраның тарихы өте тереңде жатыр. Археологиялық қазбалар нәтижесінде табылған тасқа қашалған бейнелерден бұл аспаптың шамамен 4 мың жыл бұрын пайда болғаны анықталған.
- Қазақ халқы домбыраны киелі аспап деп санаған. Оны кез келген жерге қоя салмай, арнайы орынға іліп қойған және оған құрметпен қараған.
- Домбыра – қазақтың дәстүрлі күй өнерінің негізі. Күйлер арқылы халық тарихи оқиғаларды, табиғат құбылыстарын, тіпті адамның ішкі сезімдерін бейнелеген.
- Бұл аспаптың формасы ғасырлар бойы өзгеріске ұшыраған. Қазіргі кезде оның екі түрлі негізгі нұсқасы бар: шертпе және төкпе күйлерге арналған домбыралар.
- Домбыраның шанағы көбінесе қарағай, қайың, үйеңкі немесе жөке ағашынан жасалады. Бұл ағаш түрлері аспаптың ерекше дыбыс шығаруына әсер етеді.
- Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет сынды ұлы күйшілер қазақ домбырасын бүкіл әлемге танытқан. Олардың күйлері ұрпақтан-ұрпаққа жетіп, қазіргі таңда да орындалып келеді.
- Домбыраның ішегі бұрын малдың ішегінен жасалған. Қазіргі кезде нейлон немесе металл ішектер жиі қолданылады.
- Домбыра тек қазақ халқына ғана емес, басқа да түркі халықтарына ортақ аспап. Қырғыздарда қомуз, башқұрттарда және татарларда домбыраға ұқсас аспаптар кездеседі.
- Қазақстанда 2018 жылдан бастап шілде айының алғашқы жексенбісі Ұлттық домбыра күні болып белгіленді. Бұл мейрам ұлттық мәдениетті насихаттау мақсатында бекітілді.
- Домбыра шертіп ойнайтын аспап болғанымен, кейбір өнерпаздар оны сыбызғы, тіпті дауыс сияқты етіп дыбыстай алады. Осының арқасында аспаптың дыбыс диапазоны кеңейе түседі.
- Домбыраны тек ер адамдар ғана емес, әйелдер де тартқан. Бұған дәлел ретінде көптеген күйшілердің арасында белгілі өнерпаз қыз-келіншектердің болғанын айтуға болады.
- Бұл аспапты жасаудың өзіндік құпиялары бар. Шеберлер оның дыбысы ашық әрі ұзақ сақталуы үшін арнайы әдістерді қолданады.
- Қазақтың көптеген эпостық жырлары мен термелері домбыраның сүйемелдеуімен орындалады. Ол халықтың ауызша шығармашылығының ажырамас бөлігі болып табылады.
- Домбыра халықаралық деңгейде де танымалдыққа ие болуда. Оны заманауи музыкамен үйлестіріп, түрлі жанрларда ойнайтын өнерпаздар көбейіп келеді.
- Аспаптың құрылымы өте қарапайым болғанымен, оны жетік меңгеру оңай емес. Нағыз күйшілер жылдар бойы шеберліктерін шыңдап, ерекше орындау мәнерін қалыптастырады.
- Домбыра туралы көптеген аңыздар бар. Соның бірі бойынша, бұл аспапты алғаш жасаған адам табиғаттың әртүрлі дыбыстарын біріктіріп, оларды бір аспапқа сыйғызуға тырысқан.
- Қазақтың ұлттық оркестрлерінде домбыра ерекше орын алады. Көптеген шығармалар арнайы бірнеше домбыра үшін жазылып, ансамбль немесе оркестрлік орындауларға лайықталған.
- Домбыра күйлері тек музыкалық шығармалар ғана емес, терең философиялық мәнге ие. Олардың әрқайсысы белгілі бір оқиғаны, сезімді немесе өмірлік ақиқатты жеткізеді.
- Қазіргі заманғы технологиялар домбыра жасауда да қолданылады. Кейбір шеберлер лазерлік кесу, арнайы акустикалық есептеулер арқылы дыбыстың сапасын жақсартуға тырысады.
- Домбыра қазақ халқының ұлттық символдарының бірі болып саналады. Ол халықтың рухани болмысын, мәдениеті мен өнерін бейнелейтін ең маңызды құндылықтардың бірі.
Домбыра – қазақ халқының баға жетпес мұрасы. Ол ғасырлар бойы ұлттың тарихын, мәдениетін, рухани құндылықтарын сақтап, келешек ұрпаққа жеткізіп келеді. Бұл аспап тек музыкалық құрал ғана емес, ол – ұлттық болмыс пен рухани сабақтастықтың символы. Домбыраның ерекше үні әрқашан қазақ халқының жүрегінде сақталатыны сөзсіз.
