Пасха аралы – әлемдегі ең жұмбақ жерлердің бірі, ал оның ең танымал символдары – моай мүсіндері. Бұл алып тас мүсіндер көптеген ғасырлар бойы зерттеушілер мен тарихшыларды таңғалдыруда. Олардың қалай жасалғаны, қандай мақсатта орнатылғаны және тасымалданғаны жайлы нақты жауап әлі табылған жоқ. Төменде осы ерекше мүсіндер туралы ең қызықты деректер ұсынылған.
- Моай мүсіндері шамамен 1250-1500 жылдар аралығында жасалған. Олар аралдың ежелгі тұрғындары – рапануйлықтардың қолынан шыққан деп есептеледі.
- Бұл мүсіндердің ең үлкені – «Паро» атты моай. Оның биіктігі 10 метрден асады, ал салмағы шамамен 75 тонна.
- Жалпы алғанда, Пасха аралында 900-ден астам моай мүсіні бар. Олардың көпшілігі жерге көмілген күйде немесе құлаған жағдайда табылған.
- Моайлар негізінен жанартау жыныстарынан жасалған. Олар аралдың орталық бөлігіндегі Рано Рараку кратерінен қашалып, сонда дайындалған.
- Көптеген мүсіндер бастарымен ғана танымал болғанымен, олардың толық денесі бар. Кейбір моайлар жер астында бірнеше метр тереңдікке дейін көмілген.
- Бұл тас мүсіндер аралдың әртүрлі бөліктеріне қалай тасымалданғаны әлі күнге дейін белгісіз. Кейбір ғалымдар оларды домалатылған бөренелердің көмегімен жылжытқан деп болжайды, ал басқалары арнайы арқан жүйесімен тұрғызылған деп санайды.
- Кейбір моай мүсіндерінің басында «пукао» деп аталатын қызыл тас бас киімдері бар. Бұл элементтер басқа тастан жасалған және олардың нақты мәні белгісіз.
- Моайлар адамдардың бет-әлпетіне ұқсас келеді. Олардың ұзын мұрындары, үлкен көздері және қатаң пішінді еріндері бар.
- Кейбір зерттеулер бойынша, моайлар белгілі бір тайпалардың ата-бабаларын бейнелеген. Олар ру басшыларын немесе құрметті тұлғаларды еске алу үшін жасалған деп есептеледі.
- Аралда кейбір мүсіндер тік тұр, ал басқалары құлаған немесе толықтай көміліп қалған. Бұл олардың тағдырын өзгерткен табиғи апаттар немесе адамдардың әрекетімен байланысты болуы мүмкін.
- 20-ғасырда бірнеше моай қайта қалпына келтірілді. Қазіргі уақытта кейбіреулері тік тұрғызылып, археологтар оларды сақтау жұмыстарын жалғастыруда.
- Моайлардың барлығы дерлік теңізге қарап орналасқан. Алайда бір ерекше топ – Аху Акиви мүсіндері аралдың ішкі жағына бағытталған.
- Ғалымдар бұл мүсіндердің көздері бастапқыда ақ тас пен қызыл минералдан жасалғанын анықтады. Бұл олардың ерекше қасиетке ие болғанын білдіруі мүмкін.
- Моайлар жасалғаннан кейін ұзақ уақыт бойы күтімде болған. Арал тұрғындары оларды қасиетті орын ретінде қарастырып, құрмет көрсеткен.
- Пасха аралының табиғаты моайлардың жасалуына қатты әсер еткен. Ағаштардың жаппай кесіліп, ресурстардың таусылуы өркениеттің құлдырауына алып келді деген болжам бар.
- 1995 жылы ЮНЕСКО Пасха аралын Бүкіләлемдік мұра тізіміне енгізді. Бұл оның тарихи маңыздылығын қорғау үшін жасалған маңызды қадам болды.
- Моайлар туризмнің басты нысаны болып саналады. Жыл сайын мыңдаған саяхатшы аралға келіп, бұл ғажайып тас мүсіндерді көруге асығады.
- Кейбір жергілікті аңыздарға сүйенсек, моайлар өздігінен қозғалған. Бұл болжам ғылыммен дәлелденбесе де, олардың ерекше тарихын көрсетеді.
- 21-ғасырда бірнеше мүсіндер бүлінуге ұшырады. Бұл табиғи эрозия, климаттық өзгерістер және адамдардың әрекеті салдарынан орын алды.
- Аралдың кейбір тұрғындары әлі күнге дейін моайларды өз мәдениетінің ажырамас бөлігі ретінде қарастырады. Олар ежелгі дәстүрлерді сақтап, туристерге бұл тарихи ескерткіштердің маңыздылығын түсіндіреді.
Пасха аралының моайлары – адамзат өркениетінің ең үлкен жұмбақтарының бірі. Олар ежелгі халықтың шеберлігі мен мәдениетінің көрінісі болып табылады. Бұл мүсіндер туралы мәліметтер әлі де зерттелуде, ал олардың құпиясы ғалымдарды таңғалдыруын жалғастыруда. Моайлар – тарихтың үнсіз куәгерлері, олар өткеннің құпияларын болашақ ұрпаққа жеткізіп келеді.
