Ежелгі дәуірдегі шайқастардың ішінде тарихта ерекше із қалдырған оқиғалардың бірі – Марафон шайқасы. Бұл соғыс б.з.д. 490 жылы парсылар мен афиналықтар арасында өткен және бүкіл әлемге белгілі марафон жарысының пайда болуына себеп болған. Көпшілік бұл шайқасты тек атымен ғана білсе, оның ішкі мазмұны, оқиғалар барысы мен тарихи маңызы туралы қызықты деректер өте көп. Сол мәліметтерді біртіндеп зерделеп көрейік.
- Марафон шайқасы грек-парсы соғыстарының алғашқы ірі қақтығыстарының бірі болып саналады. Бұл оқиға Грек жеріне басып кірген парсы әскері мен Афина мемлекетінің әскерінің арасында өтті.
- Шайқас б.з.д. 490 жылы Марафон жазығында болды. Бұл аймақ қазіргі Грекия аумағындағы Аттика өңірінде орналасқан.
- Парсы әскерінің бас қолбасшысы Датис пен Артаферн болды. Олар Ахемен әулеті билеушісі Дарий I-нің бұйрығымен Грекияға аттанған.
- Грек әскерінің қолбасшысы Мильтиад болды. Ол өз стратегиялық шешімдері арқылы шайқастың барысын гректердің пайдасына өзгертті.
- Грек әскерінің саны парсыларға қарағанда әлдеқайда аз болды. Шамамен 10 000 афиналық сарбаз 25 000-ға жуық парсы әскерімен шайқасты.
- Афиналықтарға көмекке Платея қаласынан 1 000 сарбаз келді. Бұл шешуші сәтте үлкен қолдау болғаны тарихшылар тарапынан атап өтіледі.
- Парсылар Грекия жеріне кемелермен келіп, Марафон жазығына қонды. Олар Афина қаласына шабуыл жасап, бүкіл Грекияны жаулап алуды көздеді.
- Гректер шабуылдаушы парсы әскерін тосыннан соққы жасау арқылы қарсы алды. Бұл тактика парсы әскерінің қатарын ыдыратуға септігін тигізді.
- Шайқас барысы гректер үшін сәтті аяқталды. Парсылар ауыр жеңіліске ұшырап, көптеген жауынгерінен айырылды.
- Шайқас барысында гректер ерекше сап түзеп, қанаттарын күшейту арқылы қарсыласты ортасынан қоршауға алды. Бұл тәсіл кейінгі әскери тактикаларда да қолданылды.
- Жеңіске жеткеннен кейін гректер қарсыластың кемелеріне тосқауыл қойып, Афинаға қарай жылжуына кедергі келтірді. Бұл арқылы Афинаны жаулаудан сақтап қалды.
- Парсы әскері Марафон жазығынан шегініп, кемелерімен кейін қайтты. Бұл Грекия жеріне жасалған алғашқы парсы шапқыншылығының сәтсіздікпен аяқталғанын білдірді.
- Марафон шайқасынан кейін афиналықтар үлкен рухани серпіліс алды. Бұл оқиға олардың тәуелсіздік пен еркіндік жолындағы күресіне жігер берді.
- Шайқастан кейін грек сарбазы Фидиппид Афинаға жеңіс туралы хабар жеткізу үшін 40 шақырым жүгіріп барған. Аңыз бойынша ол қалаға жеткен соң «Жеңдік!» деп айтқаннан кейін құлап қайтыс болған.
- Осы оқиға қазіргі марафон жарыстарының негізіне айналды. Бүгінде марафон қашықтығы ресми түрде 42 шақырым 195 метрді құрайды.
- Марафон шайқасы туралы негізгі деректерді ежелгі тарихшы Геродот жазып қалдырған. Ол шайқастың барысы мен маңызын алғаш болып жүйелі сипаттаған.
- Бұл шайқас Еуропа өркениетінің болашағына әсер етті. Егер парсылар жеңсе, демократиялық құрылым орнына шығыстық деспотизм орнауы мүмкін еді деген болжам бар.
- Марафон шайқасы ежелгі грек өнерінде жиі бейнеленді. Керамикада, мүсіндерде және театр қойылымдарында бұл оқиға мақтанышпен суреттелді.
- Шайқас алаңы кейінірек мемориал ретінде сақталып, сол жерде ескерткіштер орнатылды. Бұл жерге келушілер грек жауынгерлерінің ерлігін еске алып отырады.
- Марафон шайқасы әскери дайындық пен моральдық күштің үйлесімі қандай нәтиже беретінін көрсетті. Гректердің ұйымшылдығы мен жерін қорғауға деген ерік-жігері жеңіске жеткізді.
- Шайқас нәтижесінде афиналықтар өздерінің әскери күшіне сенімділік алды. Бұл сенім олардың кейінгі соғыстарда табандылықпен күресуіне себеп болды.
- Марафон шайқасы кезінде парсылардың жеңілісінен кейін Грекия мемлекеттері бірлікке ұмтыла бастады. Бұл үрдіс кейінірек Делос одағының құрылуына негіз қалады.
- Марафон жазығының географиясы шайқас барысына әсер етті. Ашық алаңқайда парсы атты әскері толық артықшылыққа ие бола алмады.
- Грек қолбасшылары жеңіске жетсе де, салмақты тарихи шешімдер қабылдауға мәжбүр болды. Олар ел ішінде де тәртіп пен тұрақтылықты сақтауға тырысты.
- Марафон шайқасы жайлы көптеген заманауи зерттеулер мен еңбектер жарық көрді. Бұл оқиғаның саяси, әскери және мәдени маңызы әлі күнге дейін талқыланып келеді.
- Бұл шайқастың тарихи маңызын тек Грекия ғана емес, бүкіл Еуропа жоғары бағалайды. Ол еуропалықтардың ортақ мәдени жадында ерекше орын алады.
- Марафон шайқасы заманауи спорт мәдениетіне тікелей әсер етті. Әлемнің көптеген қалаларында марафон жарыстары өткізіліп, ежелгі ерліктің символына айналған.
- Кейбір деректерге сүйенсек, шайқас кезінде парсы әскерінің бір бөлігі теңізге түсіп, көп сарбаз суға кеткен. Бұл да шайқастағы шығындардың ауқымын көрсетеді.
- Гректер өздерінің жеңісін құдайлардың көмегімен байланыстырды. Сол себепті шайқастан кейін құрбандық шалу және мерекелік шаралар ұйымдастырылды.
- Бұл шайқастың тарихи мұрасы бірнеше ғасырлар бойы ұмытылмай келеді. Оның рухы әдебиетте, тарихта, спортта және өнерде бейнеленіп келеді.
Осы мәліметтер Марафон шайқасының жай ғана соғыс емес, өркениет үшін шешуші сәт болғанын көрсетеді. Бұл оқиға ежелгі грек халқының батылдығы мен еркіндікке деген құлшынысының айғағы болды. Марафон шайқасы арқылы біз тарихи ерліктің ұрпақтар есінде қалай сақталатынын көре аламыз. Тарихтың осындай маңызды беттері бүгінгі күнге дейін құндылығын жоғалтпай келеді.
