Гранд-Каньон туралы қызықты мәліметтер

Табиғат ғажайыптарын жақсы көретін жандар үшін Гранд-Каньон нағыз қазына саналады. Бұл алып шатқал тек сұлулығымен ғана емес, геологиялық тарихымен, биологиялық алуандығымен және ерекше ландшафтымен танымал. Гранд-Каньонды жыл сайын миллиондаған адам көруге келеді, бірақ көпшілік оның терең сырларына үңіле бермейді. Төмендегі мәліметтер осы таңғажайып нысан туралы бұрын-соңды естімеген деректермен танысуға көмектеседі.

• Гранд-Каньон АҚШ-тың Аризона штатында орналасқан және Колорадо өзенінің арқасында пайда болған. Ол жер қыртысының миллиондаған жылдық өзгерістерінің нәтижесі ретінде қалыптасқан.
• Бұл каньонның ұзындығы шамамен 446 километрге, ал ені ең кең жерінде 29 километрге дейін жетеді. Тереңдігі кей жерлерде 1800 метрден асады.
• Гранд-Каньон әлемдегі ең терең шатқал болмаса да, оның геологиялық тарихы ең көне қабаттарды қамтитындығымен ерекше. Мұндағы жыныстардың жасы 2 миллиард жылдан асады.
• Каньон ішінен ағып жатқан Колорадо өзені осы үдерістің негізгі қозғаушы күші болды. Өзен суы миллиондаған жылдар бойы тастарды шайып, терең шатқал пайда еткен.
• Гранд-Каньон 1919 жылы ұлттық парк мәртебесіне ие болды. Қазіргі таңда ол ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұралар тізіміне енгізілген.
• Шатқалдың геологиялық құрылымы 40-тан астам жыныс қабаттарынан тұрады. Әрбір қабат өз кезеңінің экологиялық жағдайы туралы ақпарат береді.
• Каньон аумағында 1700-ден астам өсімдік түрі және 500-ден аса жануар тіршілік етеді. Бұл биоалуандық оны биологиялық зерттеулер үшін маңызды нысанға айналдырады.
• Аймақтың климаты әртүрлі, шатқалдың үстіңгі бөлігінде қар жауса, төменгі бөлігінде жаздың ыстығы сезіледі. Мұндай температура айырмашылығы биіктіктің әртүрлілігіне байланысты.
• Гранд-Каньонның аумағында үндістердің бірнеше тайпасы өмір сүрген. Солардың ішінде хопи, навахо және хавасупай халықтары ерекше орын алады.
• Хавасупай тайпасы әлі күнге дейін каньонның түбіндегі өз аумағында тұрып жатыр. Олар өз мәдениетін, тілін және дәстүрін сақтап қалған.
• 1540 жылы испан зерттеушісі Гарсия Лопес де Карденас Гранд-Каньонды алғаш көрген еуропалық болып саналады. Алайда ол шатқалдың тереңдігін бағалай алмай, ары қарай өте алмаған.
• Каньон ішінде жаяу серуендеуге арналған жүздеген шақырымдық жолдар бар. Ең танымал бағыттардың бірі – Брайт Энджел трейлі.
• Көптеген туристер каньон түбіне есекпен түсуге мүмкіндік алады. Бұл қызмет 1887 жылдан бері тұрақты түрде ұсынылып келеді.
• 2007 жылы каньонның шетінде әйнекпен қапталған Skywalk деп аталатын аспалы көрініс алаңы ашылды. Ол шатқалдың үстінен 21 метрге шығып тұрады.
• Каньон арқылы өтетін тікұшақпен экскурсиялар туристерге жоғарыдан керемет көрініс ұсынады. Бұл қызмет әсіресе шетелдік саяхатшылар арасында сұранысқа ие.
• Гранд-Каньон астрономиялық бақылаулар үшін де қолайлы. Оның аумағында жарық ластануы төмен болғандықтан, жұлдыздарды тамаша көруге болады.
• Аймақ табиғи апаттар мен көшкіндерге бейім. Соған қарамастан, жыл сайын мұнда келетін туристер саны 5 миллионнан асады.
• Каньон аумағында археологиялық маңызы бар 4000-нан астам ескерткіштер мен үңгірлер тіркелген. Бұл жерлер ежелгі адамдардың өмір сүру іздерін көрсетеді.
• Шатқалдағы кейбір тастың түсі ерекше ашық қызыл немесе күлгін реңкке ие. Бұл оның құрамындағы минералдарға байланысты өзгереді.
• Каньонның тік жартастары күннің шығуы мен батуы кезінде ерекше түстерге боялады. Бұл сәттер фотографтар мен суретшілер үшін таптырмас шабыт көзі.
• Гранд-Каньонда тіршілік ететін калифорниялық кондор – жойылып кету қаупі бар құс түрлерінің бірі. Оны қорғау мақсатында арнайы бағдарламалар іске асырылып жатыр.
• Аймақтағы кейбір үңгірлердің тереңдігі бірнеше жүз метрге дейін жетеді. Олар ғылыми зерттеулер үшін әлі толық зерттеліп болған жоқ.
• Шатқал маңында ауа өте құрғақ болғандықтан, кейбір жыныстар ғасырлар бойы өзгеріссіз сақталған. Бұл геологтар үшін сирек кездесетін мүмкіндік саналады.
• Гранд-Каньон – америкалықтардың ғана емес, бүкіл әлем халықтарының мақтанышына айналған табиғи ескерткіш. Ол адам мен табиғат арасындағы байланыстың көрінісі ретінде бағаланады.
• Бұл шатқалды зерттеу үшін жыл сайын жүздеген ғалым келеді. Олар жер бедері, флора мен фауна, климаттық өзгерістер бойынша түрлі жобалармен айналысады.
• Каньон маңындағы Хермит Роуд – автокөлік қозғалысына шектеу қойылған ерекше аймақ. Мұнда тек арнайы автобустар мен велосипедшілерге рұқсат етілген.
• Гранд-Каньон Күн жүйесіндегі Марс пен басқа ғаламшарларда орын алған геологиялық үдерістерді түсіну үшін модель ретінде пайдаланылады. НАСА астронавттары айға ұшпас бұрын дәл осы жерде жаттыққан.
• Бұл аймақта түнгі температура кейде жазда да нөлден төмен түсіп кетуі мүмкін. Сондықтан шатқалда түнейтін туристерге арнайы жабдық қажет.
• Гранд-Каньон – түрлі мәдени шығармаларға арқау болған мекен. Оны көптеген фильмдерде, кітаптарда және өлеңдерде сипаттаған.
• Бұл шатқалдан Колорадо өзенімен рафтинг жасауға болады. Ағын қатты болғанымен, тәжірибелі нұсқаушылармен бірге сапар қауіпсіз әрі әсерлі өтеді.
• 1975 жылы АҚШ үкіметі Гранд-Каньон ұлттық паркін кеңейтіп, оның қорғалатын аумағын ұлғайтты. Бұл шешім табиғатты қорғау үшін маңызды қадам болды.

Гранд-Каньон туралы келтірілген нақты деректер оның тек табиғи сұлулығымен ғана емес, тарихи, ғылыми және мәдени құндылықтарымен де маңызды екенін көрсетеді. Ол адамзаттың табиғатпен байланысын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Мұндай ерекше нысандарды тану мен қорғау – болашақ ұрпақ алдындағы ортақ міндет. Шатқалдың әрбір тасы мен желісі өз тарихын үнсіз айтып тұратындай әсер қалдырады.