Өнеркәсіптік революция дәуірінде адамзат тарихында аты алтын әріппен жазылған өнертапқыштардың бірі – Джеймс Уатт. Ол бу машинасын жетілдіру арқылы бүкіл әлем экономикасына серпіліс әкелген тұлға ретінде танымал. Көпшілік оны тек бу қозғалтқышымен байланыстырғанымен, оның еңбектері мен жаңалықтары әлдеқайда ауқымды. Төменде Уатт туралы сирек естілетін, бірақ қызығушылық тудыратын мәліметтермен таныса аласыз.
- Джеймс Уатт 1736 жылы Шотландияның Гринок қаласында дүниеге келген. Оның әкесі кеме жасаушы болған, ал отбасы білім мен еңбекқорлықты жоғары бағалаған.
- Уатт бала кезінен физика мен математикаға қызығушылық танытқан. Ол аспаптарды бөлшектеп, қайта құрастырып үйренуді ермек еткен.
- Ол Лондондағы шеберханада құрал-сайман жасаушы болып жұмыс істеген. Бұл тәжірибе оның техникалық қабілетін шыңдауға мүмкіндік берді.
- Бу машинасын жетілдіру жұмысы алғаш рет 1763 жылы басталған. Уатт Эдинбург университетіндегі зертханадағы ескі Ньюкомен қозғалтқышының тиімсіздігін байқап, оны жақсартуға шешім қабылдады.
- Оның ең маңызды жаңалығы – бу конденсаторын бөлек жүйе ретінде енгізуі болды. Бұл тәсіл арқылы қозғалтқыштағы энергия шығыны азайып, тиімділік бірнеше есе артты.
- Уатт бу қысымын өлшеу мен басқаруға арналған арнайы клапандар жүйесін ойлап тапты. Бұл өнертабыстар кейінгі механикалық жүйелерге негіз болды.
- Ол алғаш рет «ат күші» ұғымын енгізген ғалым. Бұл бірлікті ол өз қозғалтқыштарының қуатын нақты сипаттау үшін қолданған.
- Джеймс Уатт инженер ғана емес, сонымен қатар философиялық тұрғыдан терең ойлайтын адам болған. Ол табиғаттың заңдарын түсіну арқылы адамзаттың мүмкіндіктерін кеңейтуге болатынына сенген.
- Уатт пен кәсіпкер Мэтью Болтон арасындағы серіктестік инженерлік тарихтағы ең табысты одақтардың бірі болып есептеледі. Олар бірлесе отырып бу машиналарын өндіру мен сатуды жолға қойған.
- Оның есімі физикадағы қуат өлшем бірлігі ретінде қалды. Ватт (Watt) бүгінде электр энергиясын өлшеуде қолданылатын негізгі бірлікке айналған.
- Уатт өнертапқыштықпен қатар сызба салу, модель жасау және құрылымдық есептеулерде де өте шебер болған. Ол жасаған кейбір аспаптар мен макеттер музейлерде сақтаулы тұр.
- Джеймс Уатт өлшеу құралдары мен дәлдік инженериясының дамуына да елеулі үлес қосты. Ол металл өңдеудің нақтылығын арттыру арқылы машина жасау сапасын көтерді.
- Оның техникаға қосқан үлесі тек өнеркәсіппен шектелмейді. Уатт медицина, тау-кен ісі және ауыл шаруашылығы салаларындағы механизмдердің дамуына да әсер еткен.
- Уатт өмірінің соңғы жылдарын ғылыми еңбектер жазуға және тәжірибе жүргізуге арнаған. Ол өз заманында академиялық ортада беделді әрі ықпалды тұлға саналған.
- Англияның көптеген ғылыми қауымдастықтары оны құрметті мүше ретінде қабылдаған. Бұл оның ғылыми беделінің халықаралық деңгейде танылғанын көрсетеді.
- Уатттың бу машиналары теміржол көлігі, зауыттар және кемелерде кеңінен қолданылды. Бұл жаңалықтар әлемдегі индустрияның жедел дамуына жол ашты.
- Ол жаратылыстану ғылымдарының дамуына қолдау білдіріп, жас өнертапқыштарға кеңес беріп отырған. Оның шәкірттері кейіннен ірі инженерлер мен өнертапқыштарға айналды.
- 1819 жылы Джеймс Уатт өмірден өтті. Оның қабірі Лондондағы Уэстминстер аббаттығында орналасқан, бұл – Ұлыбританиядағы ең жоғары құрметтердің бірі.
- Кейбір деректерде Уатт уақытты өлшеу аспаптарымен де тәжірибе жасағаны айтылады. Ол сағат механизмдерінің дәлдігін арттыруға бағытталған жобалармен айналысқан.
- Шотландиядағы кейбір мектептер мен университеттерде оның есімімен аталатын зертханалар мен сыйлықтар тағайындалған. Бұл – оның білім мен ғылымға сіңірген еңбегінің белгісі.
- Джеймс Уатт бейнесі 1971 жылдан бастап Ұлыбританияның 50 фунттық банкнотында бейнеленді. Бұл оның қоғамдағы тарихи рөлін айғақтайтын дерек ретінде қабылданады.
- Ол өмір бойы ізденістен жалықпаған. Оның жаңалық ашуға деген құштарлығы көптеген өнертапқыштарға шабыт болды.
- Уатттың жұмыстары механика ғылымының жаңа кезеңін бастады. Оның идеялары мен әдістері бүгінгі техникалық стандарттардың іргетасына айналған.
- Ғалым тек жеке табысқа емес, адамзаттың игілігіне қызмет етуге ұмтылған. Ол технологияның басты мақсаты – адам өмірін жеңілдету деп санаған.
- Бүгінде бүкіл әлем инженерлері мен техникалары Уатттың есімін құрметпен атайды. Оның өмір жолы ғылым мен еңбектің үйлесімінен тұратын жарқын үлгіге айналған.
Осы мәліметтер Джеймс Уатттың тек бу машинасымен шектелмейтін, терең білімді әрі болашақты ойлай білген ұлы жаңашыл екенін көрсетеді. Оның еңбегі тек өнеркәсіпке емес, бүкіл адамзаттың даму бағытына әсер етті. Уатт туралы деректер терең білімнің, табандылықтың және шабыттың қандай жетістікке жеткізетінін дәлелдейді. Ол ғылым тарихында мәңгі сақталатын тұлға.
