Тәуке хан – қазақ тарихындағы көрнекті билеушілердің бірі, «Жеті жарғы» заңдар жинағын жасап, ел ішіндегі тәртіпті күшейткен дана саясаткер. Ол елді біріктіріп, әділеттілікті орнатып, халықтың мүддесін қорғаған ұлы хан ретінде тарихта қалды. Оның шешендік сөздері мен даналығы бүгінгі күнге дейін өз құндылығын жоғалтқан жоқ. Төменде Тәуке ханның ең әйгілі нақыл сөздері ұсынылған.
«Халқыңа әділ болсаң, жұртың сенен айналады.»
– Тәуке хан.
Әділдік – ел басқарудың басты қағидасы. Егер билеуші халыққа әділетсіз болса, ол өз сенімін жоғалтады. Әділ ханның төңірегіне жұрт жиналады, ал әділетсіз билеушіден ел бет бұрады.
«Жеті жарғы – елдіктің негізі.»
– Тәуке хан.
Мемлекеттің тұрақтылығы мен дамуы заңға байланысты. Егер қоғамда тәртіп пен әділ заң орнаса, халық бейбіт өмір сүреді. Тәуке ханның «Жеті жарғысы» қазақ халқының құқықтық жүйесінің негізін қалаған маңызды құжат болды.
«Билік айту – оңай, әділ билік жүргізу – қиын.»
– Тәуке хан.
Кез келген адам өз пікірін білдіре алады, бірақ ел басқару – жауапкершілігі мол іс. Нағыз билеуші әділдік пен парасаттылықты ұстануы тиіс. Тек әділ басшы ғана халықтың сеніміне ие болады.
«Бірлік болмай, тірлік болмас.»
– Тәуке хан.
Халықтың күші – оның бірлігінде. Егер ел ішінен алауыздық туындаса, мемлекеттің іргесі шайқалады. Тек татулық пен ынтымақ бар жерде тұрақтылық пен дамуға жол ашылады.
«Елдің қуаты – жерінде, жердің қуаты – елінде.»
– Тәуке хан.
Халық жерін сақтап, қорғап қалмаса, мемлекеттің болашағы бұлыңғыр. Жер – елдің ең қымбат байлығы, оны сақтау – әрбір азаматтың парызы. Жері мен халқы тұтастығын сақтаған ел ғана мәңгі жасайды.
«Батыр – найзасымен, би – ақылымен ел қорғайды.»
– Тәуке хан.
Елдің қорғаны – тек қарудың күшімен емес, парасатты сөзбен де жүзеге асады. Әділ би мен шешендік сөз халықтың ішкі бірлігін нығайтады. Ақыл мен күш қатар жүрсе ғана ел мықты болады.
«Қайратсыз ашу – тұл, ақылсыз қайрат – тұл.»
– Тәуке хан.
Ашу мен күшке ғана сүйенген адам қателікке бой алдырады. Ақыл мен сабырлық қайратқа бағыт бермесе, ол жойқын күшке айналады. Даналықсыз жасалған іс нәтиже бермейді.
«Ел билеу үшін әділдік, ақыл, қайрат үшеуі бірдей болу керек.»
– Тәуке хан.
Нағыз басшыда тек билік емес, ақыл мен әділеттілік болуы шарт. Егер билікке парасаттылық пен әділет қосылмаса, халық оған сенбейді. Ақыл мен әділдікті ұстанған билеуші ғана елін өркендетеді.
«Жауға жұмсақ болма, досқа қатал болма.»
– Тәуке хан.
Кімге қалай қарау керектігін білу – басшының ең маңызды қасиеттерінің бірі. Дұшпанға қаталдық көрсетіп, елдің мүддесін қорғау қажет, ал достарға әділдік таныту – үлкен парасаттылық. Достық пен жаулықтың арасын ажырату – әрбір азаматқа қажетті қасиет.
«Қара халықтың даусы – ханның жүрегіне жетпесе, ол билеуші емес.»
– Тәуке хан.
Нағыз билеуші халықтың мұң-мұқтажын тыңдап, олардың жағдайын ойлауы керек. Егер хан тек өз мүддесін ойлап, халықтың үнін естімесе, ол елін әлсіретеді. Мемлекет басшысының ең басты міндеті – өз халқына қызмет ету.
Тәуке ханның дана сөздері ел басқару, әділеттілік, бірлік пен ұлттық құндылықтар туралы терең мағыналы ойларға толы. Оның ойлары бүгінгі таңда да өз маңызын жоғалтқан жоқ, себебі қоғамның тұрақтылығы мен болашағы осы ұстанымдарға негізделеді. Тәуке ханның өсиеттері ұлт бірлігін сақтап, әділдікті ту еткен әрбір азамат үшін бағыт-бағдар болары сөзсіз.
