Фридрих Ницше – әлемдік философия тарихындағы ең ықпалды әрі даулы ойшылдардың бірі. Ол өз заманындағы моральдық құндылықтарды сынап, адам табиғаты мен мәдениеттің жаңа қырларын ашуға тырысты. Оның идеялары бүгінгі күнге дейін көптеген философтар мен жазушыларды шабыттандырып келеді. Төменде Ницше өмірі мен шығармашылығына байланысты ерекше деректер келтірілген.
- Фридрих Ницше 1844 жылы Германияда дүниеге келген. Оның әкесі протестант пасторы болған, бірақ Ницше жас кезінде әкесінен айырылып, анасының тәрбиесінде өсті. Бұл жағдай оның діни көзқарасына қатты әсер етті.
- Жас кезінде ол ерекше дарынды бала болған. Он алты жасында классикалық филологияны терең меңгеріп, көне грек және латын тілдерінде еркін оқи алған. Университетте оқып жүргенде оның еңбектері профессорлардың назарын аударды.
- Ницше 24 жасында Базель университетінде профессор атанды. Бұл жаста профессорлық қызметке тағайындалғандар өте сирек кездеседі. Ол филология пәнін оқытқанымен, философияға қызығушылығы жыл санап арта түсті.
- Ол өзінің философиялық идеяларында Құдайдың өлімі концепциясын ұсынды. Бұл оның қоғамдағы моральдық және діни құндылықтардың күйреуі туралы тұжырымымен байланысты болды. Оның пікірінше, жаңа заман адамдары ескі моральдық нормалардан бас тартып, жаңа құндылықтар қалыптастыруы тиіс.
- Ницше шығармаларын афоризмдер түрінде жазған. Оның философиясы түсінікті әрі ықшам сөйлемдермен жеткізілген. Бұл әдіс оның ойларын оқуға жеңіл әрі есте сақтауға оңай етті.
- «Заратуштра осылай деді» ең танымал еңбектерінің бірі болып саналады. Бұл кітапта ол өз философиясының негізгі қағидаларын көркем тілмен жеткізді. Шығармадағы басты кейіпкер – Заратуштра ойшылдың өзіндік бейнесі ретінде сипатталған.
- Ницше өзінің шығармашылық кезеңінде көп саяхаттады. Ол Германиядан басқа Швейцария, Италия және Франция елдерінде өмір сүрді. Әсіресе, табиғаты әдемі тыныш жерлерде өмір сүргенді ұнатқан.
- Оның философиясы адамды жоғары деңгейге көтеруді мақсат етті. Ол «жоғары адам» концепциясын дамытты, бұл адамның өзін-өзі жетілдіруі мен ерік-жігерін күшейтуі туралы идеяға негізделді. Бұл ұғым ХХ ғасырда түрлі философиялық және саяси бағыттарға әсер етті.
- Өмірінің соңғы жылдарында Ницше ақыл-есін жоғалтты. Ол 1889 жылы Туринде жүйке ауруының белгілерін көрсетті. Оның бұл жағдайға түсуінің нақты себебі белгісіз болғанымен, бұл оның философиясын жаңа қырынан зерттеуге себеп болды.
- Ницшенің соңғы хаттары түсініксіз және символикалық сипатта болды. Ол хаттарын «Крестоносец Фридрих» немесе «Дионис» деп қол қойған. Бұл оның ойлау жүйесінің ерекше өзгеріске ұшырағанын көрсетеді.
- Оның кітаптары алғашында көпшілікке түсініксіз болды. Ол тірі кезінде кең танымалдыққа ие болған жоқ. Алайда, ХХ ғасырдың басында оның идеялары көптеген философтарды, жазушыларды және саясаткерлерді қызықтырды.
- Оның шығармашылығын қарындасы Элизабет Ницше насихаттады. Ол философтың еңбектерін жинақтап, баспадан шығарумен айналысты. Бірақ оның кейбір еңбектеріне өзгерістер енгізілген деген болжамдар бар.
- Ницше өз заманында Вагнер музыкасын қатты ұнатқан. Бастапқыда композиторды жоғары бағалап, оның шығармаларын мақтаған. Алайда кейіннен екеуінің көзқарастары қарама-қайшы келіп, Ницше Вагнерді сынға ала бастады.
- Оның «Антихрист» атты еңбегі дәстүрлі христиандық моральға өткір сын болып табылады. Бұл кітапта ол діннің адам еркіндігіне тигізетін ықпалы туралы ой қозғайды. Бұл еңбегі оның ең даулы шығармаларының бірі ретінде саналады.
- Ницшенің философиясы ХХ ғасырдағы экзистенциализм мен постмодернизм бағыттарына ықпал етті. Оның идеялары Жан-Поль Сартр, Мартин Хайдеггер және Мишель Фуко сынды философтардың еңбектерінде көрініс тапты.
- Ол өмірінің соңына дейін жалғыз қалды. Ауруға шалдыққаннан кейін анасы мен қарындасы оған қамқорлық жасады. Философ 1900 жылы қайтыс болды.
- Оның еңбектері кейіннен мәдениет пен өнерге үлкен әсер етті. Оның идеялары әдебиетте, кинода, музыкада және заманауи философиялық еңбектерде жиі қолданылады. Бұл оның ойларының уақыт сынынан өткенін көрсетеді.
- Ницшенің шығармалары фашистік идеологияда бұрмаланып қолданылған. Оның «жоғары адам» және ерік-жігер концепцияларын нацистік пропаганда өз мақсаттарына пайдаланды. Дегенмен, философиясын мұқият зерттеген адамдар оның идеялары бұрмаланғанын түсінеді.
- Оның ең танымал афоризмдерінің бірі – «Сені өлтірмеген нәрсе сені күшейтеді». Бұл ой бүгінгі күнге дейін адамдарды жігерлендіретін нақыл сөз ретінде кең таралған.
Фридрих Ницше – философия әлемінде ерекше орын алатын тұлға. Оның ойлары заманауи мәдениет пен ғылымға әсер етті. Оның еңбектері әлі күнге дейін талқыланып, жаңа қырларынан зерттеліп келеді. Ницшенің философиясы адам болмысына терең үңіліп, еркіндік пен ерік-жігер туралы жаңа түсінік қалыптастырды.
