Мұхтар Әуезов – қазақ әдебиетінің жарық жұлдыздарының бірі, әлемге әйгілі жазушы, драматург, ғалым. Оның қаламынан туған шығармалар тек қазақ халқының ғана емес, бүкіл түркі әлемінің мәдени мұрасы болып саналады. Ол өз дәуірінің күрделі кезеңдерін бастан өткеріп, шығармашылығында ұлтының болмысын терең сипаттады. Төменде жазушының өмірі мен шығармашылығына қатысты ерекше деректер ұсынылады.
- Мұхтар Әуезов 1897 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысының Абай ауданында дүниеге келген. Ол бала күнінен Абайдың өлеңдерін жаттап өсті. Бұл оның әдебиетке деген қызығушылығының ерте қалыптасуына ықпал етті.
- Алғашқы әдеби еңбектерінің бірі 1917 жылы жазылған «Қорғансыздың күні» әңгімесі болды. Бұл туынды қазақ прозасындағы алғашқы әлеуметтік-психологиялық әңгімелердің қатарына жатады. Мұнда жалғыз қалған қазақ қызының ауыр тағдыры бейнеленген.
- Жазушының ең танымал шығармасы – «Абай жолы» эпопеясы. Бұл роман қазақ халқының ХІХ ғасырдағы өмірін, Абайдың өсу жолын, қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымын терең суреттеген ұлы туынды болып табылады. Шетелдік әдебиеттанушылар бұл шығарманы әлемдік әдебиеттің ең үздік романдарының бірі деп бағалаған.
- Мұхтар Әуезов бірнеше жоғары оқу орындарында білім алған. Ол әуелі Семейдегі мұғалімдер семинариясын тәмамдады, кейін Ташкенттегі Орта Азия мемлекеттік университетінде оқыды. 1928 жылы Ленинград мемлекеттік университетінің филология факультетін аяқтады.
- Жазушы драматургия саласында да еңбек етті. Оның «Еңлік-Кебек» пьесасы қазақ театр өнерінің қалыптасуына үлкен үлес қосты. Бұл шығарма 1917 жылы алғаш рет Ойқұдық ауылында қойылып, қазақ сахнасындағы алғашқы драмалық туындылардың бірі болды.
- Мұхтар Әуезов кеңес дәуірінде түрлі қысымға ұшырады. 1930 жылдары оны «халық жауы» деп айыптап, түрмеге отырғызды. Кейін ақталғанымен, оның шығармашылығына қатысты әрдайым бақылау жүргізіліп отырды.
- 1955 жылы жазушы АҚШ-қа ғылыми сапармен барды. Ол Гарвард университетінде дәріс оқып, әлемдік әдебиеттанушылармен тәжірибе алмасты. Бұл оның шығармаларының халықаралық деңгейде мойындалуына әсер етті.
- Мұхтар Әуезовтің қаламгерлік қызметі тек көркем шығармалармен шектелмейді. Ол көптеген ғылыми зерттеулер жүргізіп, қазақ фольклоры мен әдебиетін зерттеген. Оның зерттеулері қазақ әдебиеттану ғылымының негізін қалады.
- Жазушы өзінің шығармалары арқылы қазақ әйелдерінің тағдырына ерекше көңіл бөлді. Оның «Қараш-Қараш оқиғасы», «Қилы заман» секілді шығармаларында әйелдердің әлеуметтік жағдайы, олардың қоғамдағы орны айқын көрініс тапқан.
- Мұхтар Әуезовтің есімі Қазақстанның көптеген қалаларында көшелерге, білім беру мекемелеріне берілген. Алматыдағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театры да жазушының атымен аталады. Бұл оның қазақ мәдениетіне қосқан үлесінің жоғары бағаланғанын көрсетеді.
- Әуезовтің шығармалары әлемнің көптеген тілдеріне аударылған. «Абай жолы» роман-эпопеясы ағылшын, француз, неміс, қытай және орыс тілдерінде жарық көрген. Бұл оның шығармашылығының жаһандық деңгейде танылғанын дәлелдейді.
- Жазушы қазақ тілінің дамуына үлкен үлес қосты. Оның шығармаларында қазақ әдеби тілінің байлығы мен ұлттық сипат айқын байқалады. Ол көркем тіл мен терең ойды шебер ұштастыра білген қаламгерлердің бірі.
- Мұхтар Әуезовтің жеке өмірі де әдебиетпен тығыз байланысты болды. Оның жары Валентина Николаевна қазақ мәдениеті мен әдебиетіне қызығушылық танытқан. Жазушының ұлы Мұрат Әуезов те белгілі мәдениеттанушы әрі қоғам қайраткері ретінде танымал.
- Ол қазақ кино өнерінің дамуына да ықпал еткен тұлға. Оның шығармалары негізінде түсірілген фильмдер қазақ киносының алтын қорына енді. «Абай жолы» романы бойынша бірнеше кино және телехикаялар түсірілген.
- Жазушының соңғы жылдары әдеби шығармашылықпен қатар ғылыми-педагогикалық қызметке арнады. Ол Қазақ мемлекеттік университетінде (қазіргі Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті) ұстаздық етіп, болашақ әдебиеттанушыларды даярлады.
- Мұхтар Әуезов 1961 жылы дүниеден өтті. Оның өмірден ерте кетуі қазақ әдебиеті үшін орны толмас үлкен қайғы болды. Дегенмен, оның мұрасы әлі күнге дейін халық жадында сақталып келеді.
Мұхтар Әуезовтің өмірі мен шығармашылығы қазақ мәдениеті мен әдебиетінің ажырамас бөлігі болып табылады. Оның туындылары тек өз заманының емес, бүгінгі күннің де өзекті мәселелерін көтеріп, ұрпақтан-ұрпаққа жетіп келеді. Жазушының еңбектері қазақ халқының рухани мұрасын байытып, ұлттық әдебиеттің дамуына орасан үлес қосты. Бүгінде оның шығармалары әлі де зерттеліп, жаңа қырларынан танылып келеді.
