Буддизм – әлемдегі ең көне рухани ілімдердің бірі ретінде миллиондаған адамның дүниетанымына әсер еткен. Бұл философиялық бағыт тек дін ғана емес, сонымен қатар өмір сүру салты, тыныштық пен үйлесімге ұмтылудың жолы саналады. Көптеген адам буддизмді жай ғана медитациямен байланыстырады, алайда оның тарихы мен мәдени ерекшеліктері терең әрі жан-жақты. Төменде буддизм жайлы таңғаларлық әрі бұрын естімеген мазмұнды мәліметтер берілген.
- Буддизмнің негізін қалаушы Сиддхартха Гаутама б.з.д. VI ғасырда өмір сүрген және ол ешқашан өзін құдай деп жарияламаған. Ол тек адамдарға азап пен қайғыдан құтылудың жолын көрсетуді мақсат тұтқан.
- Будда сөзі санскрит тілінен аударғанда оянған немесе ағарған деген мағына береді. Бұл атау Сиддхартха Гаутаманың рухани ағартуға қол жеткізгенін білдіреді.
- Буддизмде Құдайға табыну негізгі рөл атқармайды. Оның орнына адамның ішкі рухани дамуына және сананың тазалығына басымдық беріледі.
- Буддистер карма ұғымына сенеді және адамның барлық іс-әрекеті келешектегі өміріне әсер етеді деп есептейді. Жақсы карма келесі өмірде игілікке жетелейді, ал жаман карма азапқа ұшыратады.
- Буддизмнің үш негізгі бағыты бар: тхеравада, махаяна және ваджраяна. Әр бағытының өз дәстүрі мен оқыту әдістері бар, бірақ барлығы Будданың іліміне негізделеді.
- Буддистік монастырларда монахтар таңертең ерте тұрып, медитациямен және қасиетті мәтіндерді жаттаумен айналысады. Көп жағдайда олар тек садақаға жиналған тағаммен қоректенеді.
- Будда мүсіндерінің қол қимылдары ерекше мағынаға ие. Әр ишара – қорғаныс, медитация, ағарту немесе ақиқатқа жол көрсету сынды идеяларды білдіреді.
- Буддистік дәстүрде гүл ұсыну арқылы адам өмірдің өткіншілігін еске салады. Солып бара жатқан гүлдер тіршіліктің уақытша екенін көрсетеді.
- Тибет буддизмінде баланы реинкарнацияланған ламаның келесі өмірі деп тану ерекше рәсімдер арқылы жүзеге асады. Мұндай балалар дәстүрлі түрде арнайы сынақтардан өтіп, бұрынғы ламаның заттарын тануы тиіс.
- Буддистік мерекелердің бірі – Весак, Будданың туылған, ағарған және қайтыс болған күні деп есептеледі. Бұл мереке ай күнтізбесі бойынша сәуір мен мамыр айларының аралығында атап өтіледі.
- Буддистік ту символикасында бес түрлі түс бар және олардың әрқайсы рухани қасиетті білдіреді. Мысалы, көк түс – медитацияны, ал қызыл – қуатты бейнелейді.
- Жапон буддизмінде дзен бағыты ерекше орын алады. Бұл бағыт негізінен тікелей тәжірибе мен медитация арқылы ағаруға ұмтылуды көздейді.
- Буддизмде қайғы-қасіреттен арылу төрт асыл ақиқат негізінде жүзеге асады. Бұл ақиқаттар адамның азап шегуінің себептері мен одан құтылудың жолдарын түсіндіреді.
- Буддизмнің қасиетті мәтіндері – сутралар деп аталады. Олар ежелгі тілдерде, мысалы, пали және санскрит тілдерінде жазылған.
- Шри-Ланка буддистері Будданың тісін қасиетті жәдігер ретінде сақтайды. Бұл тіс арнайы ғибадатханада сақталып, жыл сайын діни шеру кезінде көрсетіледі.
- Буддизмге сәйкес, нирвана – адамның санасы мен рухы толық азаттыққа жеткен күй. Бұл – өмірдің соңғы мақсаты, азап пен қайта туылудың шеңберінен босану сәті.
- Көптеген буддистік храмдар таудың басында немесе табиғатпен үйлескен орындарда орналасқан. Бұл адамның табиғатпен үйлесімде болуы тиіс деген сенімді білдіреді.
- Тайландта монах болу – абыройлы іс. Ер адамдар өмірінің бір кезеңінде бірнеше ай монах ретінде өмір сүріп, рухани тәлім алуы дәстүрге айналған.
- Буддист монахтарының киімдерінің түсі өңірге байланысты әртүрлі болады. Мысалы, Тайландта шафран түсті, ал Тибетте қызыл және сары түсті киімдер кең таралған.
- Буддистер күнделікті өмірде жануарларға зиян келтірмеуге тырысады. Сондықтан көптеген монахтар мен ізбасарлар вегетариандық өмір салтын ұстанады.
- Жапониядағы буддистер кейде тірі адамның атына ғибадатхана тұрғызады. Бұл оның өмір бойы рухани қолдау алуы үшін жасалады.
- Моңғолияда буддизм XVI ғасырдан бастап кең тарай бастады. Буддизм бұл елдің мәдениеті мен көркем өнеріне зор әсерін тигізді.
- Қытайдағы буддизм үнділік тектен шыққанымен, даосизм мен конфуцийшілдікпен өзара байланысып, ерекше бағытта дамыды. Бұл буддизмнің синкреттік сипат алуына жол ашты.
- Бутан – буддизм мемлекеттік дін ретінде қабылданған елдердің бірі. Бұл елдің барлық мемлекеттік мерекелері буддистік дәстүрлерге негізделген.
- Буддизм бойынша, адамдар ғана емес, барлық тірі жан иелері ағаруға қол жеткізе алады. Бұл ұстаным барлық тіршілік иелеріне жанашырлықпен қарауға үйретеді.
Буддизм туралы жоғарыдағы ерекше ақпараттар бұл ілімнің терең әрі кең ауқымды екенін көрсетеді. Оның әр дәстүрі мен рәсімі белгілі бір мағына мен философиялық негізге ие. Адам санасының тазалығы мен үйлесімін басты құндылық деп білетін бұл жол уақыт сынынан сүрінбей өтті. Буддизмді түсіну арқылы біз өзімізді де, әлемді де тереңірек тани аламыз.
