Топырақ – тіршілік үшін аса маңызды табиғи ресурс. Ол өсімдіктердің өсуіне жағдай жасап, экожүйенің тепе-теңдігін сақтауға ықпал етеді. Адамзат тарихында ауыл шаруашылығы мен өркениеттердің дамуы топырақтың құнарлылығына тікелей байланысты болды. Төменде осы табиғи ресурс туралы қызықты деректер ұсынылады.
- Топырақтың қалыптасуы ұзақ уақытты қажет етеді. Бір сантиметр құнарлы қабаттың пайда болуы үшін табиғи жағдайларда жүздеген, тіпті мыңдаған жылдар қажет.
- Жер шарындағы топырақтың құрамы әртүрлі. Әр аймақтағы климат пен геологиялық процестер топырақтың өзіндік ерекшеліктерін қалыптастырады.
- Топырақ тек минералдардан ғана тұрмайды. Оның құрамында органикалық заттар, су, ауа және тірі микроағзалар бар.
- Бір грамм топырақта миллиондаған бактериялар өмір сүреді. Олар топырақтың құнарлылығын арттырып, өсімдіктердің қоректік заттарды сіңіруіне көмектеседі.
- Дүниежүзіндегі топырақтың басым бөлігі ауыл шаруашылығына жарамсыз. Тек 10%-ға жуық бөлігі егіншілік үшін қолайлы.
- Топырақтың түсі оның құрамындағы минералдар мен органикалық заттарға байланысты өзгереді. Қара топырақ құрамында гумус көп болса, қызыл топырақ темірге бай келеді.
- Топырақтың ең құнарлы түрлерінің бірі – қара топырақ. Ол негізінен Украина, Ресей, Қазақстан және Солтүстік Американың кейбір бөліктерінде кездеседі.
- Жер бетіндегі өсімдіктердің 95%-ы топырақтан қоректік заттар алады. Осы себепті оның сапасы ауыл шаруашылығы үшін аса маңызды.
- Жаңбырлы ормандарда топырақтың құнарлылығы төмен. Себебі жауын-шашын пайдалы элементтерді шайып кетеді.
- Топырақтың жоғарғы қабаты эрозияға ұшырауы мүмкін. Егер өсімдіктермен қорғалмаса, су мен жел топырақты тез шайып немесе ұшырып әкетеді.
- Адам әрекеті топырақтың тозуына үлкен әсер етеді. Қатты өңдеу, химиялық тыңайтқыштарды шамадан тыс пайдалану және ормандарды кесу оның сапасын төмендетеді.
- Кейбір шөлдерде топырақ қабаты жоқтың қасы. Мұндай аймақтарда өсімдіктер өте сирек кездеседі, ал жер беті негізінен құм немесе тас қабатымен жабылған.
- Қазіргі кезде топырақты қорғау шаралары кеңінен қолданылады. Оларға егін егудің дұрыс әдістері, орман алқаптарын сақтау және топырақты тыңайту тәсілдері жатады.
- Қала құрылысы мен өнеркәсіптік даму топырақтың сапасына кері әсер етеді. Ластану мен химиялық қалдықтар топырақтың табиғи қызметін бұзады.
- Топырақтағы тіршілік тек бактериялармен шектелмейді. Онда түрлі саңырауқұлақтар, құрттар, жәндіктер және басқа да микроағзалар тіршілік етеді.
- Құрттар топырақтың құнарлылығын арттыруда маңызды рөл атқарады. Олардың қазған туннельдері топырақтың құрылымын жақсартып, су мен ауаның айналымын қамтамасыз етеді.
- Кейбір өсімдіктер топырақтың ластануын тазартуға көмектеседі. Мұндай өсімдіктер ауыр металдарды өз бойына сіңіріп, топырақтың құрамын жақсартады.
- Жер шарында топырақ жамылғысының өзгеруі климаттың өзгеруіне тікелей байланысты. Құрғақшылық, су тасқындары және температураның өзгеруі топырақтың сапасын нашарлатуы мүмкін.
- Топырақ табиғаттағы су айналымына әсер етеді. Ол суды сіңіріп, оны өз бойында ұстайды және жер асты суларының қалыптасуына ықпал етеді.
Топырақ – тіршіліктің ажырамас бөлігі. Оның сапасы мен құнарлылығы экожүйенің тұрақтылығына тікелей әсер етеді. Сондықтан оны қорғау және дұрыс пайдалану – болашақ ұрпақтың әл-ауқатын қамтамасыз етудің маңызды шарттарының бірі.
