Тянь-Шань – Азия құрлығындағы ең ірі әрі көрікті тау жүйелерінің бірі. Ол Қазақстан, Қытай, Қырғызстан және Өзбекстан аумақтарында орналасқан. Бұл тау сілемдері ерекше табиғатымен, биік шыңдарымен және ежелгі мұздықтарымен танымал. Төменде осы таңғажайып тау жүйесіне қатысты маңызды деректер берілген.
- Тянь-Шань атауы қытай тілінен аударғанда «Аспан таулары» деген мағына береді. Бұл атау ежелгі дәуірден бастап қолданылып келеді.
- Бұл тау жүйесі әлемдегі ең ұзын таулы аймақтардың бірі саналады. Оның ұзындығы шамамен 2800 шақырымды құрайды.
- Тянь-Шаньда биіктігі 7000 метрден асатын шыңдар бар. Олардың ішіндегі ең биігі – Жеңіс шыңы, ол 7439 метрге дейін жетеді.
- Қазақстан аумағындағы ең биік нүкте – Хан-Тәңірі шыңы. Оның биіктігі 7010 метр және ол өзінің үшбұрышты пирамида тәрізді пішінімен ерекшеленеді.
- Бұл тау жүйесінде көптеген мұздықтар орналасқан. Ірі мұздықтардың бірі – Іле Алатауындағы Корженевский мұздығы.
- Тянь-Шань таулары сейсмикалық белсенді аймаққа жатады. Мұнда бірнеше рет күшті жер сілкіністері болған.
- Бұл өңір сирек кездесетін флора мен фаунаға бай. Мұнда Тянь-Шань қоңыр аюы, қар барысы, арқар және көптеген эндемикалық өсімдіктер мекендейді.
- Тянь-Шань таулары Жібек жолының маңызды бөлігінің бірін құрады. Көптеген керуендер осы аймақтағы асулар арқылы өткен.
- Тау етегінде жеміс ағаштарының ежелгі тоғайлары сақталған. Олар – әлемдегі алма мен өріктің жабайы түрлерінің табиғи отаны.
- Бұл тау жүйесі ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұралар тізіміне енгізілген. Мұндай мәртебеге ие болуы оның экологиялық және мәдени маңыздылығын көрсетеді.
- Тянь-Шаньдағы кейбір көлдер ерекше сұлулығымен танымал. Олардың ішінде ең танымалы – Қайыңды көлі, ол су астындағы ағаштарымен белгілі.
- Бұл таулар көптеген өзендердің бастауында орналасқан. Олардың ішінде Іле, Шу және Сырдария өзендері бар.
- Климаты айтарлықтай қатал, биік аймақтарда жыл бойы қар мен мұз жатады. Жазда да кейбір шыңдарда температура нөлден төмен болуы мүмкін.
- Тянь-Шаньда альпинизм кеңінен дамыған. Әсіресе Хан-Тәңірі шыңы мен Жеңіс шыңына шығу – кәсіби альпинистер үшін үлкен жетістік.
- Кейбір бөліктерінде шөлейтті ландшафттар кездеседі. Олардың бірі – Алай жазығы, ол Тянь-Шаньның оңтүстігінде орналасқан.
- Тау бөктерінде көптеген минералды бұлақтар бар. Бұл сулар емдік қасиеттерімен танымал.
- Мұнда халық ежелден мал шаруашылығымен айналысады. Жайылымдар жаз айларында мал өсірушілер үшін таптырмас табиғи ресурс болып табылады.
- Тянь-Шань таулары табиғи қорықтармен қорғалған. Олардың ішінде Алматы қорығы мен Ақсу-Жабағылы қорығы ерекше маңызға ие.
- Бұл өңір көптеген аңыздар мен мифтерге арқау болған. Қазақ халқының эпостарында бұл таулар қасиетті мекен ретінде сипатталады.
Тянь-Шань – табиғаттың қайталанбас ғажайыптарының бірі. Оның биік шыңдары, мұздықтары мен ерекше табиғи әлемі адамдарды әрдайым таңдандырып келеді. Бұл тау жүйесі Қазақстан мен Орталық Азияның ең құнды табиғи қазыналарының бірі болып қала береді.
