Зороастризм – әлемдегі ең көне діндердің бірі. Бұл ілімнің негізін қалаушы Заратуштра есімімен тығыз байланысты. Ол адамзаттың жақсылық пен жамандық арасындағы күресін суреттейтін діни-философиялық көзқарастарды қалыптастырды. Бүгінде бұл сенімнің ізбасарлары көп болмаса да, оның тарихы мен мәдени мұрасы әлемдік өркениетке үлкен әсер етті.
- Зороастризмнің пайда болу уақыты нақты белгісіз. Ғалымдардың көпшілігі бұл дін шамамен 3000 жыл бұрын қалыптасқан деп есептейді. Оның негіздері ежелгі Иран жерінде таралған.
- Зороастризмнің басты құдайы – Ахура Мазда. Ол жақсылықтың, әділдіктің және даналықтың символы болып саналады. Бұл дінде Ахура Маздаға қарсы тұратын қара күш – Анхра Маинью бар.
- Заратуштра адамдарды шындық пен әділдік жолымен жүруге шақырды. Оның ілімі бойынша, әрбір адам өз әрекеттері арқылы әлемнің болашағын анықтайды. Ізгі істер жасайтындар ақиқат жолында деп есептеледі.
- Бұл діннің негізгі кітабы – Авеста. Ол бірнеше бөлімнен тұрады, оның ішінде Гаттар деп аталатын Заратуштраның уағыздары ерекше маңызға ие. Авеста ұзақ ғасырлар бойы ауызша сақталып, кейін жазбаша түрде хатқа түскен.
- От – зороастризмдегі ең қасиетті элементтердің бірі. Ол тазалық пен рухани жарықтың символы ретінде құрметтеледі. Зороастрлық ғибадатханаларда арнайы от жағылып, оны ешқашан өшірмеу дәстүрі сақталған.
- Бұл сенімнің ұстанушылары табиғатты ерекше құрметтеген. Су, жер, ауа мен отты таза сақтау – олардың басты қағидаларының бірі болды. Ластану күнә деп есептелген.
- Зороастризмде жанның өлмейтініне сенім бар. Бұл ілім бойынша, әр адамның жаны қайтыс болғаннан кейін әділ соттан өтеді. Егер адам өмірінде жақсылық жасаған болса, оның жаны бақытты өмір сүреді, ал зұлымдық жасағандардың жаны азап шегеді.
- Зороастрлық дәстүрде қайтыс болған адамды жерлеу ерекше әдіспен жүзеге асырылған. Оларды жерге көмуге немесе өртеуге тыйым салынған. Оның орнына мәйіттерді арнайы мұнараларға (дөңгелек тас құрылыстарға) қойып, табиғи ыдырау процесіне қалдырған.
- Бұл сенім көптеген кейінгі діндерге ықпал етті. Зороастризм идеялары иудаизм, христиандық және исламның кейбір қағидаларында көрініс тапқан. Әсіресе, жақсылық пен жамандықтың күресі туралы түсінік кең таралды.
- Парсы патшаларының көбі зороастризмді ұстанған. Ахеменидтер әулетінің билеушілері, оның ішінде Ұлы Дарий мен Кир патша бұл дінді мемлекеттік деңгейде қолдаған. Олар өз патшалықтарында әділ заңдар орнатуға ұмтылды.
- Орта ғасырларда зороастризм біртіндеп өз ықпалын жоғалтты. Исламның таралуымен оның ұстанушылары азая бастады. Дегенмен, бұл сенім Үндістандағы парсылар (парсылар деп аталатын қауым) арқылы бүгінгі күнге дейін жетті.
- Қазіргі кезде зороастризмді ұстанушылардың саны 200 мыңға жуық. Олардың көпшілігі Үндістан, Иран және АҚШ-та тұрады. Бұл діни қауым өз мәдениеті мен дәстүрлерін сақтауға тырысады.
- Зороастрлық мерекелердің ішіндегі ең ірісі – Наурыз. Бұл мереке табиғаттың жаңаруы мен көктемнің келуін білдіреді. Ол бүгінгі күнде Иран мен Орталық Азия халықтары арасында кеңінен тойланады.
- Бұл сенімде шыншылдық пен адалдық ең жоғары құндылықтар саналады. Адамдар үш негізгі қағиданы ұстануы тиіс: жақсы ойлау, жақсы сөйлеу және жақсы істеу. Бұл қағидалар ізгі өмір сүрудің негізі болып саналады.
- Зороастризмде діни рәсімдерді орындау үшін арнайы киім кию дәстүрі бар. Оның ішінде ақ киім тазалықтың белгісі ретінде қолданылады. Сондай-ақ, белге байланатын киелі жіп – кушти сенушінің сенімін нығайтатын белгі ретінде қолданылады.
- Бұл діннің шіркеулері ерекше сипатқа ие. Оларды «От храмдары» деп атайды, өйткені олардың ішінде мәңгілік от жанып тұрады. Мұндай ғибадатханалар Иран мен Үндістанда әлі күнге дейін сақталған.
- Заратуштраның өмір сүрген дәуірі нақты белгісіз. Кейбір ғалымдар оны б.з.д. 1000 жылға жатқызса, басқалары одан да ерте кезеңге орналастырады. Оның ілімдері ғасырлар бойы сақталып, көптеген халықтардың мәдениетіне ықпал етті.
- Зороастризмдегі рухани әлем жеті қасиетті періште арқылы басқарылады. Олар Ахура Мазданың көмекшілері ретінде әлемнің үйлесімділігін сақтауға жауапты. Әрбір періште белгілі бір салаға басшылық етеді.
- Бұл дінде әйелдер мен ерлер тең құқықты деп саналған. Ежелгі зороастрлық қоғамда әйелдер білім алып, қоғамдық істерге араласа алатын. Бұл көптеген ежелгі өркениеттермен салыстырғанда ерекше құбылыс болған.
Зороастризм – әлемдік діндердің қалыптасуына ықпал еткен көне сенім жүйесі. Оның қағидалары адамгершілік, әділдік және тазалыққа негізделген. Бүгінгі таңда бұл дәстүрлі сенім аз болса да, оның мәдени мұрасы көптеген халықтардың рухани өмірінде сақталған.
