Қазақ тарихында өшпес із қалдырған тұлғалардың бірі – даңқты қолбасшы, ержүрек батыр Бөгенбай Ақшаұлы. Ол жаугершілік заманда елін, жерін қорғап, қазақ халқының тәуелсіздігін сақтап қалуға ерекше үлес қосқан батырлардың алдыңғы қатарында болды. Бөгенбай батырдың өмірі мен ерлігіне қатысты тарихи мәліметтер халық жадында сақталып, ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып жетті. Төменде батырдың өмірі туралы бірегей әрі қызықты деректер жинақталған.
- Бөгенбай Ақшаұлы 1680 жылы қазіргі Ақмола облысының аумағында дүниеге келген. Ол Орта жүздің Арғын тайпасының Қанжығалы руынан шыққан.
- Бөгенбай жас кезінен ат құлағында ойнап, садақ атып, қылыштасудың шебері болған. Ерте жастан-ақ оның ерекше батырлығы мен қайраты ел арасында кеңінен таныла бастаған.
- Батырдың алғашқы ірі шайқасы 1708 жылы Бұланты өзенінің бойында жоңғарларға қарсы өтті. Бұл шайқаста Бөгенбай қол бастап, ерекше ерлік көрсетті.
- Бөгенбай батыр 1726 жылы өткен Ордабасы құрылтайында қазақ әскерінің бас қолбасшысы болып тағайындалған. Бұл тарихи шешім батырдың ел алдындағы беделі мен сенімін айғақтай түседі.
- Қазақ халқының тағдырындағы шешуші шайқастардың бірі саналатын Аңырақай шайқасында Бөгенбай батырдың әскери шеберлігі айқын көрінді. Оның стратегиялық ақылы мен батылдығы қазақ әскерінің жеңіске жетуіне зор ықпал етті.
- Бөгенбай батыр Абылай ханның сенімді серіктерінің бірі болған. Ол қазақтың ұлан-ғайыр жерін жоңғар шапқыншылығынан қорғап қалу мақсатында Абылаймен бірге талай қиын шайқастарда ерлік көрсетті.
- Тарихшылардың мәліметіне қарағанда, Бөгенбай батыр қатысқан шайқастардың саны жүзден асады. Батырдың даңқы қазақ даласына кеңінен таралып, көршілес елдердің арасында да белгілі болған.
- Батыр тек жауынгер ғана емес, сонымен бірге бітімгерлік пен дипломатиялық қасиеттерге де ие болған. Бөгенбай батыр көрші елдермен болған келіссөздерде қазақ халқының мүддесін шебер қорғап отырған.
- Халық аузындағы әңгімелерге қарағанда, Бөгенбайдың алып күш иесі болғаны соншалық, оны «Ақшаұлының қара алмасы» деп атап кеткен. Бұл оның жаужүректігі мен күш-қайратын ерекше бағалаған халықтың берген атауы еді.
- Батырдың ел алдындағы беделі мен атағының жоғары болғаны сондай, оның есімі көптеген батырлық дастандар мен жырларға арқау болды. Бүгінде Бөгенбай батыр туралы тарихи жырлар қазақ әдебиетінің алтын қорына енген.
- 1756-1758 жылдары Бөгенбай батыр Цин империясымен болған әскери қақтығыстарда да маңызды рөл атқарған. Оның қытай әскеріне қарсы жасаған батыл әрекеттері елді жаудың шабуылынан қорғауға айтарлықтай көмектесті.
- Батырдың бейіті қазіргі Астана қаласының маңындағы Қорғалжын өңірінде орналасқан. Бұл жер халық арасында қасиетті мекен саналып, Бөгенбай батырдың басына зиярат етушілердің саны жылдан-жылға көбейіп келеді.
- Бөгенбай батырдың есімімен еліміздің көптеген қалаларында көшелер, мектептер мен басқа да мекемелер аталған. Бұл батырдың ерлігін кейінгі ұрпаққа танытып, оның есімін ұмыттырмауға бағытталған құрмет.
- Тарихшылар Бөгенбай батырдың өз заманында қазақтың әскери өнерін дамытуға зор үлес қосқанын атап өтеді. Ол әскердің шайқас тактикасын жетілдіріп, жауға қарсы ұтымды әдістер қолданған қолбасшы ретінде бағаланады.
- Батыр өмірінің соңғы жылдарында ел басқару ісіне де белсене араласып, қоғамдық мәселелерді шешуге ықпал еткен. Оның тәжірибесі мен ақыл-кеңесі халық арасында жоғары бағаланып, батырдың беделін арттыра түсті.
Осылайша, жоғарыдағы деректер Бөгенбай батырдың қазақ халқы үшін атқарған ерен еңбегін, оның тұлға ретіндегі айрықша қасиеттерін анық көрсетеді. Бұл тарихи мәліметтер батырдың бүгінгі ұрпақ үшін де маңызын жоғалтпайтынын дәлелдейді. Бөгенбай батырдың ерлігі мен батылдығы келешек ұрпаққа үлгі болып, оның есімі әрқашан қазақ халқының мақтанышы ретінде ұлықтала бермек.
