Күн жүйесі – біз өмір сүріп отырған алып ғарыштық кеңістік. Ол Күннен және оның айналасында айналып жүрген сегіз ғаламшардан, олардың серіктерінен, астероидтар мен кометалардан тұрады. Әрбір ғаламшардың өзіндік ерекшеліктері бар, олардың кейбірі алып газды шарлар болса, кейбірі қатты тау жыныстарынан құралған. Төменде осы жүйеге кіретін ғаламшарлар туралы қызықты деректер берілген.
- Меркурий – Күнге ең жақын орналасқан ғаламшар. Оның беті күндіз өте ыстық, ал түнде өте суық болады. Бұл температураның үлкен айырмашылығы оның жұқа атмосферасының болмауымен түсіндіріледі.
- Бұл ғаламшарда бір тәулік өте ұзаққа созылады. Меркурий Күннің айналасында тез айналғанымен, өзінің осінен баяу қозғалады. Сондықтан оның бір тәулігі 176 Жер тәулігіне тең.
- Венера – Күн жүйесіндегі ең ыстық ғаламшар. Оның беткі температурасы орташа есеппен 470°C-қа дейін жетеді. Бұл құбылыс тығыз көмірқышқыл газы атмосферасының парниктік әсерімен байланысты.
- Бұл ғаламшардың атмосферасы өте тығыз және күкірт қышқылынан тұратын қалың бұлттармен жабылған. Сондықтан оның беткі қабатын оптикалық телескоптар арқылы көру мүмкін емес.
- Жер – Күн жүйесіндегі тіршілік бар жалғыз белгілі ғаламшар. Оның атмосферасы оттегі мен азоттан тұрады, ал гидросферасы су қоймаларының мол болуымен ерекшеленеді. Бұл факторлар Жерде тіршіліктің дамуына жағдай жасады.
- Ғаламшардың қалың қабаты тектоникалық белсенділікке ие. Бұл құбылыс жанартаулардың атқылауына, жер сілкіністеріне және материктердің қозғалысына себеп болады.
- Марс – қызыл түсті ғаламшар ретінде танымал. Оның бетінде темір оксидінің көп мөлшерде болуы оған қызғылт реңк береді. Бұл ерекшелік оны Күн жүйесіндегі ең танымал ғаламшарлардың біріне айналдырды.
- Марстың бетіндегі ең биік тау – Олимп. Оның биіктігі шамамен 22 км, бұл Жердегі Эвересттен үш есе биік. Бұл жанартау Күн жүйесіндегі ең ірі вулкандық құрылым болып саналады.
- Юпитер – ең үлкен ғаламшар. Оның диаметрі Жерден 11 есе үлкен, ал массасы бүкіл Күн жүйесіндегі қалған ғаламшарлардың жиынтық массасынан екі есе көп. Ол негізінен сутегі мен гелийден тұратын газ алыптары қатарына жатады.
- Бұл ғаламшардың белгілі ең үлкен дауылы – Үлкен Қызыл Дақ. Ол бірнеше ғасыр бойы жалғасып келе жатқан алып құйын. Оның өлшемі Жерден екі есе үлкен болуы мүмкін.
- Сатурн – өзінің сақиналарымен ерекшеленетін ғаламшар. Бұл сақиналар мұз бөлшектерінен, тастардан және ғарыштық шаңнан құралған. Олар өте жұқа, бірақ диаметрі шамамен 282 000 км-ге дейін жетеді.
- Сатурнның серіктерінің бірі – Титан – Күн жүйесіндегі ең қызықты айлардың бірі. Оның тығыз атмосферасы бар және бетінде сұйық көмірсутек өзендері мен көлдері орналасқан.
- Уран – Күн жүйесіндегі бүйірімен айналатын жалғыз ғаламшар. Оның осьтік еңкіштігі шамамен 98°-қа жуық, сондықтан ол бүйіріне жатып айналады. Бұл құбылыс оның ерекше қозғалысын қамтамасыз етеді.
- Бұл ғаламшардың көкшіл түсі атмосферасындағы метан газының әсерінен пайда болады. Метан Күн сәулесінің қызыл бөлігін сіңіріп, Уранға ерекше көк реңк береді.
- Нептун – Күн жүйесіндегі ең алыстағы ғаламшар. Ол Күннен орташа есеппен 4,5 миллиард шақырым қашықтықта орналасқан. Сондықтан оған Күннің жарығы өте әлсіз жетеді.
- Бұл ғаламшар өте қатты желдермен ерекшеленеді. Оның атмосферасында байқалған ең күшті желдердің жылдамдығы сағатына 2 000 км-ге дейін жетуі мүмкін. Бұл кез келген басқа ғаламшардағы желдерден күштірек.
- Күн жүйесіндегі ғаламшарлардың барлығы Күннің айналасында эллипстік орбитамен қозғалады. Бірақ олардың орбиталары бір-бірінен ерекшеленеді, кейбірі өте дөңгелек, ал кейбірі сопақша пішінді.
- Ғаламшарлардың барлығы өз осінен айналады, бірақ олардың айналу жылдамдықтары әртүрлі. Юпитер өз осінен шамамен 10 сағатта толық айналып шығады, ал Венерада бұл процесс 243 Жер тәулігін алады.
- Плутон бұрын Күн жүйесінің тоғызыншы ғаламшары деп саналатын. Алайда 2006 жылы Халықаралық астрономиялық одақ оны ергежейлі ғаламшарлар санатына енгізді. Бұл оның өлшемі мен басқа ғаламшарларға қарағанда орбитасының ерекше болуы себепті жасалған шешім.
Күн жүйесі – біздің Ғаламдағы ерекше құрылым, оның әрбір ғаламшары өзіндік ерекшеліктерімен таңғалдырады. Олардың физикалық қасиеттері мен қозғалыс ерекшеліктері ғалымдарға Жерден тыс әлемдер туралы көп мәлімет алуға мүмкіндік береді. Болашақ зерттеулер бұл жүйенің жаңа құпияларын ашып, бізге ғарыштың сырларын тереңірек түсінуге жол ашады.
