Қазақ халқы – Ұлы даланың төсінде ғасырлар бойы өмір сүріп, өзіндік мәдениеті мен өркениетін қалыптастырған байырғы халық. Көшпелі өмір салты, салт-дәстүрлері мен рухани құндылықтары қазақтардың тарихын ерекше етеді. Даланың кеңдігі мен еркіндігі – олардың дүниетанымы мен тұрмысында айқын көрініс тапқан. Төменде осы өркениетке тән тың әрі мазмұнды деректермен таныса аласыз.
- Қазақ халқының тарихы ежелгі сақ, ғұн, үйсін, қаңлы, түрік және қыпшақ тайпаларының мұрагері ретінде қалыптасқан. Бұл тайпалар ұлы далада бірнеше мыңжылдық бойы мекендеген.
- Қазақ этносының қалыптасуы XV ғасырда Әбілхайыр хандығынан бөлінген Керей мен Жәнібек хандардың бастауымен жүзеге асқан. Осы оқиға Қазақ хандығының негізі ретінде саналады.
- Көшпелі қазақтардың негізгі тіршілік көзі мал шаруашылығы болған. Төрт түлік – түйе, жылқы, сиыр және қой – тұрмыстың басты тірегі саналған.
- Қазақтар жылқыны ерекше құрметтеген. Оны көлік, азық және ұлттық ойындарда қолданған, сондай-ақ тұлпарлар ерлік пен бостандықтың символы болған.
- Жыл мезгілдеріне байланысты қазақтар жайлау, күзеу, қыстау, көктеу сияқты қоныстарды ауыстырып отырған. Бұл көшпелі өмір салты табиғатпен үндес болуға мүмкіндік берген.
- Қазақ қоғамында ру-тайпалық жүйе маңызды орын алған. Әр адамның қай рудан шыққаны оның әлеуметтік мәртебесі мен шыққан тегін білдіретін.
- Қазақтар үш жүзге бөлінген: Ұлы, Орта және Кіші жүз. Бұл құрылым ел басқару мен әскери ұйымдасуда тиімділік берген.
- Қазақтарда шежіре білімі жоғары бағаланған. Әр адам жеті атасына дейін білуге міндетті болған, бұл некелесудің рұқсат етілген шекарасын анықтауға көмектескен.
- Ұлттық киімдер табиғи материалдардан тігіліп, ауа райына бейімделген. Шапан, тымақ, бешпент пен камзол секілді киімдер күнделікті тұрмыста кеңінен қолданылған.
- Қазақтардың үйі – киіз үй – оңай жиналатын, экологиялық әрі жылу сақтайтын көшпелі баспана болған. Ол жел мен суықтан қорғануға өте ыңғайлы саналған.
- Той мен ас беру дәстүрлері кең таралған және әрқайсысы өзіндік рәсімдер мен салттармен ерекшеленген. Туған күннен бастап келін түсіру, сүндет той мен құдалыққа дейінгі шаралар қоғамдағы үйлесімді нығайтқан.
- Қазақ тіліндегі мақал-мәтелдер мен шешендік сөздер халық даналығының көрінісі болған. Билер мен ақындар осы сөз өнері арқылы әділдік пен парасаттылықты насихаттаған.
- Атақты билер – Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би – ел ішіндегі дауларды шешіп, қоғамда бейбітшілік пен тәртіп орнатуға ықпал еткен.
- Қазақтың эпикалық жырлары мен батырлық дастандары – ұлттың рухани мұрасы. Ер Төстік, Алпамыс, Қобыланды, Қамбар батырлар жайлы жырлар ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отырған.
- Домбыра – қазақ музыкасының басты аспабы. Ол тек музыкалық құрал ғана емес, сонымен бірге рухани күштің, еркіндіктің және халық жадын сақтаудың белгісі саналған.
- Қазақтардың аспаздық дәстүрлері де көшпелі өмір салтына сай қалыптасқан. Қымыз, шұбат, бауырсақ, ет тағамдары – ұлттық ас мәзірінің негізі болған.
- Қазақ әйелдері отбасының тірегі ретінде ғана емес, қолөнер, киім тігу, тағам дайындау секілді түрлі салада шеберлік көрсеткен. Сонымен қатар, кейбір әйелдер тарихи тұлға ретінде танылған.
- Қазақ халқы табиғатпен ерекше үйлесімде өмір сүрген. Олар жыл мезгілдерін, ауа райының өзгерістерін дәл болжаған, жұлдыздар мен айдың қозғалысын бақылаған.
- Қонақжайлық – қазақтың басты қасиеттерінің бірі. Ешбір адам босағадан аш кетпей, шәй мен дәмнен ауыз тию міндетті саналатын.
- Қазақтарда балаға ат қою салты ерекше мәнге ие болған. Есімдер көбіне тілек, үміт, батырлық немесе табиғатпен байланысты сөздерден құралған.
- Аңшылық пен саятшылық көшпелі тұрмыстың бір бөлігі болған. Қыран құстармен аң аулау – ерлік пен мәртебенің белгісі ретінде бағаланған.
- Бата беру дәстүрі – әр іс басталарда немесе ерекше сәттерде айтылатын ақ тілектер жиынтығы. Батаны жасы үлкендер мен елге сыйлы адамдар берген.
- Қазақтарда ат жарыс, күрес, көкпар, теңге ілу сынды ұлттық ойындар арқылы батылдық пен ептілік сынға түскен. Бұл ойындар тек көңіл көтеру емес, әскери машықты да жетілдірген.
- Қазақ даласында жүздеген киелі орындар мен кесенелер бар. Олар ұрпақтың тарихпен байланысын нығайтып, рухани бірліктің негізін құрайды.
Осы деректер қазақ халқының тарихи болмысын, өмір сүру салтын, рухани құндылықтарын жан-жақты көрсетеді. Ұлы даланың төсінде қалыптасқан бұл мәдениет өзіндік даралығымен, байлығымен және терең философиясымен ерекшеленеді. Қазақ халқының ежелгі өркениеті – ұлттық мақтаныш пен болашақ ұрпақ үшін үлгі болатын рухани қазына. Мұндай мәліметтер арқылы біз өз тамырымызға деген құрметімізді арттырып, өткен мен бүгіннің арасын байланыстыра аламыз.
