Таулар – табиғаттың ең ғажайып жаратылыстарының бірі. Олар жер бедерінің биік шыңдары болып қана қоймай, әртүрлі климаттық жағдайларды қалыптастырып, көптеген өсімдіктер мен жануарлар әлеміне тіршілік ортасын ұсынады. Адамзат үшін таулардың мәні ерекше, өйткені олар су көздері, табиғи тосқауылдар және мәдени-рухани орталықтар ретінде маңызды рөл атқарады. Төменде осы биік құрылымдар туралы қызықты деректер берілген.
- Жер бетіндегі ең биік тау – Эверест. Оның биіктігі 8848 метрден асады және жыл сайын бірнеше миллиметрге өсіп отырады. Бұл құбылыс тектоникалық плиталардың қозғалысымен байланысты.
- Гималай тау жүйесі – әлемдегі ең жас таулардың бірі. Оның жасы шамамен 50 миллион жылды құрайды, бұл геологиялық тұрғыдан салыстырмалы түрде қысқа мерзім.
- Әлемдегі ең ұзын тау жүйесі – Анд таулары. Ол Оңтүстік Американы бойлай 7000 шақырымға созылып жатыр. Бұл тау жотасы бірнеше климаттық белдеуді қамтиды.
- Су астындағы ең биік тау – Мауна-Кеа жанартауы. Гавайиде орналасқан бұл тау мұхит түбінен бастап есептегенде 10 200 метрге жетеді. Оның тек 4205 метрі ғана судың үстінде көрінеді.
- Эверест шыңына шығу үшін альпинистер шамамен екі ай уақыт жұмсайды. Биіктікке бейімделу, ауа райының өзгерістері және физикалық дайындықтың маңыздылығы осы сапарды ұзақ әрі қиын етеді.
- Альпі таулары жылына шамамен 1 мм-ге дейін өсіп келеді. Бұл процесс тектоникалық қозғалыстар мен геологиялық өзгерістердің нәтижесінде жүреді.
- Қазақстандағы ең биік тау – Хан Тәңірі шыңы. Оның биіктігі 7010 метрге жетеді және ол әлемдегі ең биік мәрмәр шың ретінде танымал.
- Жер бетіндегі ең суық тау – Антарктидадағы Винсон массиві. Бұл жерде температура -80°C-қа дейін төмендеуі мүмкін, ал ауа-райы қатал әрі өзгермелі болып келеді.
- Эверестте ауа қысымы теңіз деңгейінен 30% төмен. Бұл адам ағзасына үлкен әсер етеді және альпинистерде оттегінің жетіспеушілігінен туындайтын биіктік ауруын тудырады.
- Гавайиде орналасқан Килауэа жанартауы – әлемдегі ең белсенді жанартаулардың бірі. Ол бірнеше жылдар бойы үздіксіз атқылап келеді және оның лавалары жаңа жер аумақтарын қалыптастыруда.
- Атақты Фудзи тауы Жапонияның басты символдарының бірі. Ол жанартау болғанына қарамастан, соңғы рет 1707 жылы атқылаған.
- Дүние жүзіндегі ең ежелгі тау жүйелерінің бірі – Орал таулары. Оның жасы шамамен 300-400 миллион жылды құрайды және ол Еуропа мен Азияның табиғи шекарасы ретінде белгілі.
- Таулар әлемдегі өзендердің негізгі бастау көзі болып табылады. Көптеген үлкен өзендер мұздықтар мен қарлардың еруінен пайда болады, бұл су қорын қалыптастыруда маңызды рөл атқарады.
- Қанар аралдарындағы Тейде тауы – Испаниядағы ең биік нүкте. Оның биіктігі 3718 метрді құрайды және ол әлі де белсенді жанартау болып есептеледі.
- Анд тауларында өмір сүретін лама жануары 4000 метрден жоғары биіктікте де тіршілік ете алады. Оның ағзасы сирек ауадағы аз оттегі жағдайына бейімделген.
- Африкадағы Килиманджаро – жанартаулық тау. Оның ең биік шыңы 5895 метрге жетеді және бұл құрлықтағы ең жоғары нүкте болып саналады.
- Қазақстанның Алатау жоталары табиғи сұлулығымен ерекшеленеді. Мұнда биік шыңдар, мұздықтар мен таза көлдер көптеп кездеседі.
- Жер бетіндегі ең қатал тау сілемдерінің бірі – Каракорум. Бұл аймақта ауа райы тұрақсыз және әлемдегі ең қиын альпинистік маршруттар орналасқан.
- Гималай тауларындағы Тибет платосы – әлемдегі ең биік үстірт. Оның орташа биіктігі 4500 метрден асады және бұл аймақ «Әлемнің төбесі» деп аталады.
Таулар – табиғаттың ғажайып туындысы. Олар жер бедерінің өзгеруіне, климаттың қалыптасуына және тіршілік иелерінің бейімделуіне үлкен әсер етеді. Сонымен қатар, адамдар үшін таулар әрдайым ерекше мәнге ие, оларды зерттеу мен бағындыру әлі де жалғасуда.
