Талқан – қазақ халқының ежелден келе жатқан дәстүрлі тағамдарының бірі. Ол өзінің құнарлылығы мен ұзақ сақталатындығымен ерекшеленеді, сондықтан көшпелі өмір салтын ұстанған ата-бабаларымыз үшін таптырмас азық болған. Бұл тағам қазіргі таңда да өзінің маңызын жоғалтпай, күнделікті ас мәзірінде және ұлттық дәстүрлерде кеңінен қолданылады. Төменде талқан туралы ең қызықты деректер жинақталған.
- Талқан негізінен қуырылған бидай, арпа немесе тарыны ұнтақтау арқылы дайындалады. Оны дайындау оңай болғандықтан, көшпенді халықтар сапарға шыққанда өздерімен бірге алып жүрген. Оның ұзақ уақыт бұзылмай сақталуы да маңызды ерекшеліктерінің бірі.
- Қазақтар талқанды тек тағам ретінде ғана емес, түрлі салт-дәстүрлерде де пайдаланған. Бала дүниеге келгенде немесе басқа да маңызды оқиғаларда ақ бата беріліп, талқан тарату дәстүрі болған.
- Талқанның құрамында көмірсулар, ақуыздар мен түрлі дәрумендер бар. Оның құнарлылығы жоғары болғандықтан, оны таңғы ас ретінде тұтыну күні бойы қуат беріп тұрады.
- Қазақ халқы ғана емес, басқа да түркі халықтары талқанды тағам ретінде тұтынған. Қырғыздар оны «жарма» деп атаса, моңғолдар «цайний гурил» деп біледі.
- Ежелгі кезде талқан соғыс жағдайында сарбаздарға берілетін негізгі азықтардың бірі болған. Ол аштықты басып, күш-қуатты қалпына келтіруге көмектескен.
- Талқанды сүтке, айранға немесе шайға қосып жеу – қазақтың дәстүрлі ас ішу әдістерінің бірі. Кейбір аймақтарда оны бал немесе маймен араластырып, ерекше дәм береді.
- Бидай немесе арпадан жасалған талқан минералдар мен дәрумендерге бай. Ол әсіресе В тобы дәрумендері мен темірге бай, бұл қан айналымын жақсартып, жүйке жүйесіне оң әсер етеді.
- Қазақ халқында «талқандай етіп жеңді» деген тіркес бар. Бұл қарсыласты толықтай жеңгенін немесе бір нәрсені түбегейлі жойғанын білдіреді.
- Талқан дайындау әдістері өңірлерге байланысты әртүрлі болуы мүмкін. Кейбір жерлерде оны майға араластырып, қуырады, ал кейде жай ғана ұнтақталған күйінде пайдаланады.
- Ол балалар мен қариялар үшін де пайдалы тағам болып саналады. Балаларға арналған талқанды маймен араластырып, тәтті дәм беру үшін бал қосқан.
- Қазіргі таңда талқанның құрамына қосымша дәм беру үшін жаңғақ, мейіз және басқа да табиғи өнімдер қосылып дайындалады. Бұл оны заманауи тұтынушылар үшін тартымды етеді.
- Дәстүрлі қазақ тағамдары арасында талқан ұзақ уақыт сақталатын өнімдердің бірі саналады. Құрғақ әрі салқын жерде сақталса, ол бірнеше ай бойы өзінің дәмдік қасиеттерін жоғалтпайды.
- Кейбір спортшылар мен денсаулыққа мән беретін адамдар талқанды табиғи ақуыз көзі ретінде пайдаланады. Оның құрамындағы күрделі көмірсулар ұзақ уақыт бойы энергияны сақтауға көмектеседі.
- Қазақ даласында талқан дайындау үрдісі ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отырған. Әр отбасы өз әдісін сақтап, оны келесі буынға жеткізген.
- Қазіргі таңда талқанды дүкендерден дайын күйінде сатып алуға болады. Бұрын оны әр үйде қолдан дайындайтын болса, қазір өндірістік әдістермен жасалған түрлері кеңінен таралған.
- Талқанды тек ботқа ретінде ғана емес, кейбір ұлттық тәтті тағамдардың құрамында да кездестіруге болады. Оны қамырға қосып, ерекше дәм беретін нұсқалар бар.
- Өңделмеген дәндерден жасалған талқан асқазан-ішек жолдарының жұмысын жақсартады. Оның құрамындағы жасұнық ас қорыту жүйесіне оң әсер етеді.
- Қазақ дастарханында талқан көбінесе сүт өнімдерімен бірге ұсынылады. Бұл оның қоректік құндылығын арттырып, ас қорытуға жеңіл болуын қамтамасыз етеді.
- Кейбір деректерге сүйенсек, талқанды тек тағам ретінде ғана емес, косметикалық мақсатта да қолданған. Оны бет терісіне арналған маскалар жасау үшін пайдаланған жағдайлар болған.
- Талқан дайындау – ұқыптылық пен дәлдікті қажет ететін үрдіс. Дәндерді дұрыс қуыру және ұнтақтау олардың тағамдық құндылығын сақтауға ықпал етеді.
Талқан – қазақ халқының тарихымен тығыз байланысты ерекше тағамдардың бірі. Ол ғасырлар бойы күнделікті өмірде және маңызды сәттерде қолданылып, өзінің құндылығын жоғалтпаған. Бүгінде бұл өнім заманауи тағам мәдениетінде де кеңінен қолданылып, ұлттық мұраның бір бөлігі ретінде сақталуда.
