Африка құрлығының шығыс бөлігінде орналасқан Сомали мемлекеті өзінің күрделі тарихымен, ерекше мәдениетімен және көптеген қайшылықты оқиғаларымен танымал. Елдің атауы соңғы жылдары көбіне қарақшылық пен саяси тұрақсыздықпен байланысты айтылғанымен, оның терең тарихы мен дәстүрлеріне қатысты беймәлім деректер жетерлік. Төменде ұсынылатын ақпараттар осы бір қызықты әрі жұмбақ елдің әртүрлі қырын ашуға мүмкіндік береді.
- Сомалидің жағалау сызығы Африка құрлығындағы ең ұзын жағалау болып саналады және оның жалпы ұзындығы 3300 шақырымды құрайды. Осы ерекшеліктің арқасында ел ежелден теңіз саудасының маңызды орталықтарының біріне айналған.
- Сомалиде «Лаас-Гааль» деп аталатын ежелгі үңгір бар, мұнда шамамен он мың жыл бұрын салынған суреттер табылған. Бұл суреттер Африкадағы ең жақсы сақталған ежелгі өнер туындыларының бірі ретінде бағаланады.
- Сомалиліктер ежелден көшпелі мал шаруашылығымен айналысқандықтан, түйе малының маңызы зор. Елде түйелердің саны бойынша әлемде алғашқы үштікке кіреді, халық түйені көлік ретінде ғана емес, негізгі тағам көзі ретінде де пайдаланады.
- Сомали – Африкадағы халық құрамы жағынан ең біртекті елдердің бірі, мұндағы тұрғындардың 85%-дан астамын сомали этникалық тобы құрайды. Сондай-ақ елдегі халықтың басым көпшілігі ислам дінін ұстанады, бұл ислам мәдениетінің елдегі басымдығын білдіреді.
- Бұл мемлекетте ресми тіл ретінде араб тілі және сомали тілі қатар қолданылады. Алайда халықтың басым көпшілігі сомали тілінде сөйлейді, ал араб тілі көбіне ресми құжаттар мен діни рәсімдерде ғана қолданылады.
- Сомалиде ежелден «франкинсенс» атты хош иісті ағаш шайыры көп өндірілген. Осы ерекше өнім ежелгі Мысыр және Рим империяларына экспортталған, бұл шайырды халық медицина мен діни рәсімдерде кеңінен пайдаланған.
- Сомалиде әдеттегі күнтізбеден басқа дәстүрлі, ай күнтізбесіне негізделген күнтізбе де қолданылады. Бұл күнтізбе жергілікті халық арасында әсіресе ауылдық аймақтарда әлі күнге дейін белсенді қолданыста.
- Елдің астанасы Могадишо қаласы XII ғасырдан бастап Шығыс Африкадағы маңызды сауда орталығы ретінде қалыптасқан. Орта ғасырларда Могадишо Азия мен Африканы байланыстыратын маңызды порт қаласы болған және сол кездегі көптеген саяхатшылардың жазбаларында кездеседі.
- Сомалиде шай ішу дәстүрі ерекше дамыған және шай рәсімінің өзіндік мәдениеті бар. Сомалиліктер қонаққа ерекше құрмет көрсету үшін шайды түрлі дәмдеуіштермен араластырып ұсынады.
- Сомали аумағы – әйгілі банан өндіруші аймақтардың бірі. Ел бананды бұрын Еуропа елдеріне экспорттаған, ал «сомали банандары» деп аталған өнімдер әлемдік нарықта ерекше жоғары бағаланған.
- Сомали халқының дәстүрлі үйлері көшпелі өмір салтына ыңғайлы етіп жасалады және «ақал» деп аталады. Бұл үйлер ағаш бұтақтарынан тұрғызылып, жеңіл, тез жиналатын әрі көшіруге ыңғайлы болып келеді.
- Елде әдеби дәстүр ауызша түрде дамығандықтан, поэзия Сомалиде ерекше маңызды рөл атқарады. Тіпті ежелден бері сомалиліктер өз ойлары мен пікірлерін поэзия арқылы жеткізген, ақындар ел ішінде ерекше құрметтеледі.
- Сомалиде «хена» деп аталатын табиғи бояуды қолдану дәстүрі кең таралған. Әсіресе үйлену тойлары мен мерекелерде әйелдер қолдары мен аяқтарын хенамен әсемдеп безендіреді, бұл елдің ерекше мәдени белгісіне айналған.
- Бұл елдің территориясында көптеген көне қалалар мен тарихи ескерткіштер бар, алайда олардың көбі жеткілікті зерттелмеген және қазірге дейін ашылмаған. Тұрақсыз саяси жағдай археологиялық жұмыстарды жүргізуге кедергі болып отыр.
- Сомали аумағында түрлі климаттық белдеулер кездеседі, елдің солтүстігінде шөлді аймақтар басым болса, оңтүстігінде саванналар мен егіншілікке қолайлы жерлер бар. Осыған байланысты халықтың тұрмыс салты да әр өңірде әртүрлі қалыптасқан.
Жоғарыда ұсынылған мәліметтер Сомали елінің мәдениеті мен тарихының әртүрлі тұстарын жан-жақты көрсетеді. Бұл деректер мемлекеттің әдетте жаңалықтардан еститін жағымсыз бейнесінен басқа, оның бай тарихы, дәстүрлері мен табиғи байлықтары бар екендігін де айқындайды. Осы ақпараттар арқылы Сомалидің шынайы бейнесін тануға, оның күрделі әрі қызықты әлемін түсінуге мүмкіндік ашылады.
