Шыңғысхан – әлем тарихындағы ең ұлы қолбасшылардың бірі, Монғол империясының негізін қалаушы. Ол тек соғыс өнерінде ғана емес, мемлекет басқаруда, тәртіп орнатуда, заң жүйесін құруда да ерекше данышпандық танытқан. Оның сөздері билік, әділеттілік, күш, ерлік пен табандылық туралы терең мағынаға ие. Төменде Шыңғысханнан қалған ең танымал нақыл сөздер берілген.
«Темір қанша берік болса да, оны балқытып, илеуге болады. Адам да солай.»
– Шыңғысхан.
Адам қаншалықты мықты болса да, өмірдің сынақтары оны өзгертеді. Қиындықтар мен ауыр тәжірибелер адамның мінезін шыңдайды. Тек рухы мықты адам сол өзгерістерден кейін де өз болмысын сақтай алады.
«Бірлігі күшті елді жау ала алмайды.»
– Шыңғысхан.
Бірлік – кез келген халықтың ең үлкен қаруы. Егер ел ішінен бөлінсе, оны жаулау оңай болады, ал біріккен халықты ешқандай күш жеңе алмайды. Тарихтағы барлық ұлы мемлекеттер татулық пен ынтымақтың арқасында өркендеген.
«Адамның күші – оның ақылында.»
– Шыңғысхан.
Күш тек қарумен өлшенбейді, ақыл – ең қуатты қару. Ақылды адам кез келген жағдайда дұрыс шешім қабылдап, жеңіске жете алады. Тек білектің күші емес, ойдың қуаты жеңіс әкеледі.
«Көзі ашық, көкірегі ояу адам жауын да дос ете алады.»
– Шыңғысхан.
Нағыз ақылды адам дұшпанын да өзіне бағындырып, оның сеніміне кіре алады. Қарудың күші уақытша, ал сөздің, парасаттың күші мәңгілік. Жаудың сеніміне ие болу – оны жеңуден де маңызды.
«Өз қаһарыңды бақыла, әйтпесе ол сені жояды.»
– Шыңғысхан.
Ашу – адамды ақылдан айыратын қауіпті сезім. Егер оны тізгіндей алмасаң, ол өзіңді құрдымға жетелейді. Ақылды билеуші әрқашан өз эмоциясын бақылауда ұстайды.
«Көп сөйлегенде пайда жоқ, ісіңмен дәлелде.»
– Шыңғысхан.
Сөзден гөрі іс маңызды. Көп уәде беретін адам емес, әрекетімен дәлелдейтін адам құрметке лайық. Жеңіске жетудің жолы – тек іспен көрсетуде.
«Ерлік – қорқақтықты жеңе білуде.»
– Шыңғысхан.
Шынайы батылдық деген қорқыныштың болмауы емес, оған қарамастан әрекет ету. Нағыз жауынгер қауіптен қашпайды, бірақ оны ақылмен еңсереді. Қорқынышын жеңе алған адам ғана ерлік жасай алады.
«Билікті әділеттіліксіз ұстау – өзіңді жою.»
– Шыңғысхан.
Кез келген билік заң мен әділеттілікке негізделуі керек. Әділ басқарушы ғана елін ұзақ басқара алады. Зұлымдық пен әділетсіздік ақыры өз иесіне зиян әкеледі.
«Байлық – өткінші, ал даңқ – мәңгілік.»
– Шыңғысхан.
Материалдық дүниелер уақытша, бірақ адамның ерлігі, ісі мен есімі ұрпақтан-ұрпаққа жалғасады. Байлық жойылады, бірақ ұлы істер мәңгі есте қалады. Ақылмен және адалдықпен істелген іс ұмытылмайды.
«Күшіңді жауға көрсетпе, ақылыңды досыңнан жасырма.»
– Шыңғысхан.
Адам өз күшін қажетсіз жерде көрсетпеуі керек, ал ақылын жақындарына ғана ашу керек. Тым ашықтық – әлсіздік, ал тым жасырын болу – сенімсіздік тудырады. Тепе-теңдікті сақтай білген адам ғана нағыз кемелдікке жетеді.
Шыңғысханның нақыл сөздері оның өмірлік тәжірибесінен, жауынгерлік даналығынан және басқарушылық қабілетінен туындаған. Ол тек жаулап алушы емес, әділ билеуші, стратег және кемеңгер ойшыл болды. Оның ойлары уақыт өткен сайын өз маңызын жоғалтпай, әрбір адамға өмірлік сабақ бола алады.
