Әлемде әр тілдің өзіне тән ерекшелігі, тарихы мен мәдени құндылығы бар. Соның бірі – Балқан түбегінде таралған серб тілі. Бұл тіл серб халқының ұлттық бірегейлігін айқындайтын маңызды белгі болуымен қатар, тілдік ғылымда да ерекше орын алады. Енді осы тілге қатысты қызықты деректермен танысып көрейік.
- Серб тілі – үндіеуропа тілдер тобына кіретін оңтүстік славян тілдерінің бірі болып есептеледі.
- Бұл тіл негізінен Сербия, Босния және Герцеговина, Черногория және Косово аумақтарында қолданылады.
- Серб тілі – Сербияның ресми тілі және ондаған миллион адамның ана тілі ретінде қызмет атқарады.
- Серб тілі екі ресми жазу жүйесімен ерекшеленеді, олар – кириллица және латын әліпбиі.
- Бірегей ерекшелігі – екі жазу нұсқасы қатар өмір сүріп, ресми құжаттарда да еркін қолданыла береді.
- Серб тілі мен хорват тілі бір-біріне өте ұқсас, оларды лингвистер кейде диалект деңгейінде қарайды.
- Осыған қарамастан, саяси және тарихи себептерге байланысты олар ресми түрде бөлек тілдер ретінде тіркелген.
- Серб тілінің фонетикалық қағидасы – қалай естілсе, солай жазылады деген принципке негізделген.
- Бұл тілде екпін өте маңызды рөл атқарады, бір сөздің екпінінің өзгеруі оның мағынасын мүлде басқа ете алады.
- Серб тілі жалғамалы тіл болмағанымен, септік жүйесі кең дамыған, яғни сөздің мағынасы грамматикалық түрленуге тәуелді.
- Серб тілінде 7 септік бар және олар сөйлемдегі сөздердің орнын, мағынасын анықтап береді.
- Тілдің грамматикалық құрылымы славян тілдеріне тән күрделі етістік шақтар мен түрлерден тұрады.
- Көптеген серб сөздері көне славян тілінен бастау алғанымен, қазіргі лексикада түрік, неміс және итальян тілдерінен енген сөздер жиі кездеседі.
- Османлы билігі кезеңінде серб тіліне жүздеген түрік сөзі енген, олардың көбі бүгінге дейін қолданыста сақталған.
- Серб әдеби тілі XIX ғасырда Вук Стефанович Караджичтің реформалары нәтижесінде қалыптасқан.
- Караджич серб тілін қарапайым халықтың сөйлеу үлгісіне бейімдеп, грамматика мен орфографияны жеңілдеткен.
- Вук Караджич «Жазу қандай естілсе – солай жазылуы керек» деген ұстаныммен кириллицаны қайта жасап шыққан.
- Серб тілінде өзге славян тілдеріне тән ұлғаймалы-жинақтық сан есімдер мен бөлшек ұғымдар бар.
- Тілдің дыбыстық жүйесінде дауыссыз дыбыстардың тіркесу мүмкіндігі жоғары, кейбір сөздерде дауысты мүлде болмайды.
- Мысалы, «врх» (шың), «српски» (сербше) сияқты сөздер тек дауыссыз дыбыстардан тұруы мүмкін.
- Серб тілі арқылы серб мәдениетінің, салт-дәстүрлерінің және фольклорының көптеген элементтері сақталып келеді.
- Бұл тілде жазылған әдеби шығармалар, әсіресе поэзия мен халық ертегілері – ұлттық рухтың көрінісі.
- Сербияда мектептерде оқушылар екі жазу жүйесін де меңгереді, бұл олардың тілдік сауаттылығын арттырады.
- Серб тілі ЮНЕСКО-ның тілдік карта жобасында «тұрақты қолданылатын тіл» ретінде белгіленген.
- Тілдің аймақтық диалектілері бар, олар кейде бір-бірінен грамматикалық және фонетикалық тұрғыдан айтарлықтай ерекшеленеді.
- Косова мен Воеводина сияқты автономиялық аймақтарда серб тілі өзге тілдермен қатар қолданылады.
- Сербияның Конституциясына сәйкес, кириллица – мемлекеттік жазу түрі болып табылады, бірақ латынша да кең таралған.
- Жас ұрпақтың көпшілігі интернет пен әлеуметтік желілерде латын әріптерін жиі қолданады.
- Серб тілінде сөйлейтін адамдар басқа славян тілдеріндегі мәтіндерді оңай түсіне алады, әсіресе болгар және македон тілдеріне жақын.
- Халықаралық байланыстарда серб тілі Еуропа кеңесі мен басқа да аймақтық ұйымдарда ресми құжаттарда пайдаланылады.
Серб тілі – тарих пен мәдениеттің терең қабаттарымен тығыз байланысты, көпқырлы әрі бай тіл. Бұл тілге қатысты жоғарыда келтірілген мәліметтер оның құрылымдық ерекшеліктерін, тарихи даму жолын және қазіргі қоғамдағы рөлін жақсы аңғартады. Серб халқының тілі – олардың рухани болмысының айнасы. Осындай деректер тілді құрметтеуге және оны тереңірек түсінуге жол ашады.
