Қазақ халқының тарихында елінің бостандығы мен жерінің тұтастығы үшін күрескен батырлардың орны ерекше. Солардың бірі – жоңғар шапқыншылығына қарсы күресте аты аңызға айналған Райымбек батыр. Оның өмір жолы мен ерлігі туралы түрлі аңыздар мен шынайы тарихи деректер сақталған. Төменде осы бірегей тұлға туралы бұрын көп айтыла бермейтін мәліметтерді назарларыңызға ұсынамыз.
- Райымбек батыр шамамен 1705 жылы дүниеге келген. Ол Ұлы жүздің Албан руынан шыққан Түке баласы — Түке Құттымбетұлының немересі болған.
- Ол он жеті жасында алғаш рет жоңғар шапқыншыларына қарсы соғысқа қатысып, ерлік көрсеткен. Жас батырдың бұл жеңісі ел ішіне тез тараған.
- Аңыз бойынша Райымбек батыр жекпе-жекке шыққанда жауына қарсы найза лақтырмай, қарсы келгенде ғана соққы жасайтын болған. Бұл – оның өзіндік жауынгерлік әдебі мен батылдығының белгісі.
- Ел аузындағы әңгімелерде оның көзі өткір, түрі сұсты болғаны айтылады. Жау оны көрген сәтте-ақ қорқыныштан бойын жинай алмай қалған деседі.
- Райымбек батырдың шешендігі мен тапқырлығы да ел есінде сақталған. Ол тек найзамен емес, сөзімен де елді бірлікке үндеген.
- Батыр өмір сүрген кезеңде жоңғар шапқыншылығы қазақ халқына зор қауіп төндірген болатын. Райымбектің жорықтары тек соғыспен шектелмей, елді ұйымдастыруда да маңызды рөл атқарған.
- Оның жорық жолдары қазіргі Алматы, Жетісу өңірлерінде кең таралған. Бұл жерлерде оның атымен аталатын ауылдар мен елді мекендер бар.
- Халық арасында «Райымбек баба аруағы қолдайды» деген сенім қалыптасқан. Бұл сөздер оның рухани ықпалы мен киелі бейнесіне байланысты туған.
- Батырдың қол бастаған негізгі шайқастарының бірі – Торайғыр тауының етегіндегі соғыс. Бұл ұрыста Райымбектің қолы жоңғарларды ойсырата жеңіп, оларды Іле өзенінің ар жағына қуып тастаған.
- Ол жоңғарларға қарсы күресте тек әскери тәсілдермен шектелмей, шекара қауіпсіздігін нығайтуға, қорғаныс бекеттерін салуға басшылық еткен.
- Райымбек батырдың жасы ұлғайған шағында да соғыс даласында жүргені айтылады. Ол өз ұрпағына ерлік пен отансүйгіштіктің үлгісін көрсете білді.
- Батырдың тікелей ұрпақтары бүгінгі күнге дейін Албан руы арасында өмір сүреді. Олар бабаларының ерлігімен мақтанып, оның есімін ұлықтап келеді.
- Ел арасында оның тылсым қасиеттері жөнінде де аңыздар бар. Кейбір әңгімелерде ол жауынгерлік кезінде жаудың оқтарынан қорғанып, ауыр жарақаттан тез жазылып отырған деседі.
- Кеңес дәуірінде Райымбек батырдың есімі ресми түрде көп айтылмағанымен, халық жадында ұмыт болған жоқ. Ол туралы жырлар мен дастандар ауыз әдебиеті арқылы ұрпақтан ұрпаққа жетті.
- Алматы қаласында Райымбек батырға арналған кесене орналасқан. Бұл жер ел ішінен келген адамдардың зиярат ететін рухани орындарының біріне айналған.
- Райымбек батырдың есімімен аталатын даңғыл, мектептер мен қоғамдық орындар бар. Бұл – елдің батырға деген құрметінің айғағы.
- Оның ерлік жолын зерттеген тарихшылар батырдың әскери қабілетімен қатар, дипломатиялық дарынын да атап өтеді. Ол кейде жоңғарлармен келіссөз жүргізіп, уақытша бітімге келуге ықпал еткен.
- Батырдың жорықтарында әйелдер мен балаларды қорғау ерекше назарда болған. Ол тек жаумен соғысуды емес, бейбіт халықты аман алып қалуды да басты міндет санаған.
- Халық батырдың рухын ардақтап, оған арнап ас берген, дұға оқыған. Бұл дәстүр бүгінгі күнге дейін сақталып келеді.
- Райымбек батыр өмірден шамамен 1785 жылы өткен деп есептеледі. Оның нақты қай жерде жерленгені жайлы түрлі деректер болғанымен, қазіргі кесенесі халықтық сенім негізінде тұрғызылған.
- Ел аузында Райымбектің атымен байланысты түрлі тарихи жерлер бар. Мысалы, Жамбыл, Алматы және Талдықорған өңірлерінде оның атымен аталатын бұлақтар мен қыстаулар кездеседі.
- Қазақ фольклорында оның бейнесі әділетті, ержүрек әрі адамгершілігі мол тұлға ретінде суреттеледі. Бұл сипаттар оның халық жадында сақталуына ықпал етті.
- Райымбек батыр туралы жазылған еңбектер мен зерттеулер жылдан жылға көбейіп келеді. Бұл оның тұлғасына деген қызығушылық пен тарихи мәнінің артып келе жатқанын көрсетеді.
- Ол өз заманының нағыз қаһарманы болды, себебі ел тәуелсіздігі үшін күрескен, халқына қорған болған. Оның бейнесі ерлік пен отансүйгіштіктің символына айналды.
- Райымбектің өмірі мен күресі қазіргі жастарға үлгі боларлық рухани мұра болып саналады. Бұл тұлғаның тағылымы – елдік пен бірліктің көрінісі.
Осы мазмұнды деректер Райымбек батырдың ұлт тарихындағы ерекше орнын нақтылайды. Ол тек жауынгер ғана емес, ел тағдырын ойлаған парасатты тұлға болған. Халқының тәуелсіздігі үшін жанын шүберекке түйген оның ерлігі ешқашан ұмытылмайды. Райымбек баба туралы естеліктер ұрпақ санасында мәңгі сақталмақ.
