Кең байтақ даланың қойнауында жатқан Қызылқұм шөлі табиғаттың ерекше туындыларының бірі саналады. Бұл шөл өзінің қатаң климатымен, алуан түрлі флорасы мен фаунасымен зерттеушілер мен саяхатшыларды қызықтырып келеді. Қызылқұм туралы деректер мен мәліметтер оның географиялық ерекшеліктері мен экологиялық маңызын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Төменде осы аймаққа қатысты бірегей әрі таңғаларлық жайттар ұсынылған.
- Қызылқұм шөлі Қазақстан, Өзбекстан және Түрікменстан аумағында орналасқан. Оның жалпы ауданы шамамен 300 мың шаршы километрді құрайды.
- Бұл шөл әлемдегі ең ірі шөлдердің бірі ретінде танымал. Оның атауы «Қызыл құм» деген мағынаны білдіреді, себебі құмдарының түсі қызғылт-сары реңкке ие.
- Қызылқұмның климаты тым континенттік және құрғақ. Жазда температура +50 градусқа дейін жетсе, қыста -30 градусқа дейін төмендейді.
- Шөлдің аумағында ежелгі теңіздердің іздері сақталған. Бұл жерлерде теңіз шөгінділері мен тасқа айналған жануарлардың қалдықтары кездеседі.
- Қызылқұмда желдің әсерінен пайда болған құмды төбелер мен бархандар басым. Кейбір бархандардың биіктігі 75 метрге дейін жетеді.
- Бұл аймақтың ерекшелігі — шөлдің ортасында оазистердің болуы. Мұндай оазистерде мал шаруашылығымен айналысуға қолайлы жағдай қалыптасқан.
- Қызылқұмда өсімдіктердің 250-ден астам түрі өседі. Олардың көпшілігі шөлге бейімделген, мысалы, сексеуіл мен жусан.
- Шөл аумағында Қызыл кітапқа енген жануарлар да тіршілік етеді. Солардың бірі – ерекше бағалы қарақұйрық.
- Қызылқұмнан мұнай мен газ кен орындары табылған. Бұл аймақ экономикалық тұрғыдан да маңызды саналады.
- Шөлдің орталық бөлігінде Байсунтау таулары орналасқан. Бұл таулар Қызылқұмның ландшафтын әрлендіріп тұрады.
- Қызылқұм аймағы көне сауда жолдарының торабында болған. Ұлы Жібек жолының тармақтары осы шөл арқылы өткен.
- Бұл жерде археологиялық ескерткіштер мен көне қалалардың орындары табылған. Олар ежелгі өркениеттердің ізі екенін дәлелдейді.
- Қызылқұмда сирек кездесетін құм жыландары мен кесірткелер мекендейді. Бұл бауырымен жорғалаушылар шөлдің табиғи тепе-теңдігін сақтауға ықпал етеді.
- Шөлдің кейбір бөліктерінде тұзды батпақтар кездеседі. Бұл табиғи аймақтар ерекше экожүйелерді құрайды.
- Қызылқұм аймағында жел энергетикасын дамытуға қолайлы жағдай бар. Күшті желдер баламалы энергия көзін өндіруге мүмкіндік береді.
- Бұл шөлде ежелгі түркі тайпалары көшіп-қонып жүрген. Олардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігі осы аймақпен тығыз байланысты.
- Қызылқұмның жануарлары мен өсімдіктері экстремалды жағдайларға жоғары бейімделген. Олар ұзақ уақыт сусыз өмір сүре алады.
- Аймақта табиғатты қорғау мақсатында қорықтар ұйымдастырылған. Бұл қорықтарда биологиялық әртүрлілікті сақтау жұмыстары жүргізілуде.
- Қызылқұмда кейде көктем мезгілінде гүлдену құбылысы байқалады. Бұл кезде шөл даласы түрлі түсті өсімдіктермен көмкеріледі.
- Қызылқұм шөлі ғылыми зерттеулер үшін маңызды аймақ болып табылады. Геологтар мен биологтар мұнда табиғи процестерді бақылап, экожүйелердің дамуын зерттейді.
Осындай мәліметтер Қызылқұм шөлінің тек қатал табиғат жағдайымен ғана емес, сондай-ақ ерекше экологиялық және тарихи құндылықтарымен де ерекшеленетінін көрсетеді. Бұл аймақ адам мен табиғаттың үйлесім табатын жері ретінде бағаланады. Мұндай деректер арқылы біз шөлдердің де өзіндік маңызы бар екенін ұғынамыз. Қызылқұм — тылсымға толы әрі зерттеуді қажет ететін табиғаттың бірегей бұрышы.
