Қымыз бен шұбат – көшпенді халықтардың дәстүрлі сусындары. Бұл сусындар тек дәмді ғана емес, сондай-ақ адам ағзасына пайдалы қасиеттерімен де ерекшеленеді. Қымыз бие сүтінен жасалса, шұбат түйе сүтінен ашытылады. Осы ұлттық сусындар туралы айтылған қызықты деректер олардың бай тарихы мен емдік қасиеттерін тереңірек түсінуге көмектеседі.
- Қымыздың тарихы мыңдаған жылдарға созылады. Оны алғашында көшпенді халықтар ойлап тапқан. Археологиялық зерттеулерге сәйкес, бие сүтін ашыту әдісі шамамен 5000 жыл бұрын қолданылған.
- Шұбат Орта Азия халықтары арасында кең таралған. Оны негізінен қазақтар, түрікмендер, қарақалпақтар мен өзбектер тұтынған. Бұл сусын ыстық климатта ағзаға ерекше пайдасын тигізеді.
- Қымыз дайындау үшін арнайы саба немесе күбі пайдаланылады. Ол ағаштан жасалып, ішкі беті жылқы майымен майланады. Мұндай ыдыстар сусынның дәмін жақсартып, оның тез ашуына ықпал етеді.
- Шұбат ашыту үшін теріден жасалған торсық немесе қыш құмыра қолданылған. Қазіргі кезде пластик және шыны ыдыстар да пайдаланылады. Дегенмен, дәстүрлі әдіспен дайындалған шұбат ерекше дәмімен ерекшеленеді.
- Қымыздың түрлері оның ашыту ұзақтығына байланысты өзгереді. Бал қымыз, уыз қымыз, дөнен қымыз және саумал сияқты түрлері бар. Әрқайсысының құрамында әртүрлі мөлшерде алкоголь және қышқылдық деңгейі болады.
- Шұбаттың құрамында дәрумендер мен минералдар мол. Ол кальций, магний, фосфор және темірге бай. Бұл сусын сүйек пен иммундық жүйеге оң әсер етеді.
- Қымыз асқорыту жүйесіне пайдалы. Ондағы пайдалы бактериялар ішек микрофлорасын реттеп, зат алмасу процесін жақсартады. Сондықтан оны кейбір ауруларды емдеу үшін де пайдаланады.
- Шұбат туберкулез сияқты өкпе ауруларына қарсы қолданылады. Оның құрамындағы иммунитетті күшейтетін элементтер ағзаны ауруларға төзімді етеді. Қазақ халқында бұл сусынды емдік мақсатта ішу дәстүрі бар.
- Қымыз ағзаны сергітіп, шаршауды басады. Оның құрамында энергияны арттыратын табиғи компоненттер бар. Сондықтан ол спортшылар мен денсаулығына мән беретін адамдар арасында танымал.
- Шұбат қымызға қарағанда қою әрі майлы болады. Оның майлылығы 5-тен 8 пайызға дейін жетуі мүмкін. Бұл оның тойымдылығын арттырып, денеге қажетті қоректік заттарды жеткізеді.
- Қымыз қазақ хандары мен батырларының сүйікті сусыны болған. Ол шайқастар алдында сарбаздарға күш-қуат беру үшін қолданылған. Кейбір тарихи деректерге сүйенсек, ұлы билеушілер бұл сусынды тұрақты түрде тұтынған.
- Шұбаттың дәмі әртүрлі болады. Оның қышқылдығы дайындалу әдісіне және ашыту уақытына байланысты өзгереді. Кейбір адамдар оны қымызға қарағанда жұмсақ әрі жағымды деп санайды.
- Қымыз көшпенділер үшін негізгі сусындардың бірі болды. Оны ұзақ сапарларда шөл қандыру және күш жинау үшін пайдаланған. Сонымен қатар, ол азық ретінде де қарастырылған.
- Шұбат қымызға қарағанда ұзақ сақталады. Оның құрамындағы табиғи консерванттар ашу процесін баяулатып, бірнеше күн бойы дәмін жоғалтпауына мүмкіндік береді. Сондықтан бұл сусын шөлді аймақтарда жиі қолданылады.
- Қымызда ақуыз мөлшері сүтке қарағанда көбірек. Бұл оны ағзаға тез сіңетін қоректік сусынға айналдырады. Сол себепті қымыз әлсіздік пен анемияға қарсы тиімді құрал ретінде ұсынылады.
- Шұбат иммундық жүйені нығайтады. Оның құрамында табиғи антибиотиктер бар, олар түрлі инфекциялардың алдын алуға көмектеседі. Сондықтан халық медицинасында оны суық тиюге қарсы қолданған.
- Қымыздың құрамында В тобының дәрумендері көп. Бұл дәрумендер жүйке жүйесін нығайтып, стрессті азайтуға ықпал етеді. Сондықтан оны жүйке жүйесі әлсіреген адамдарға ішу ұсынылады.
- Шұбат қымызға қарағанда көмірсу мөлшері төмен сусын. Бұл оны қант диабетімен ауыратын адамдар үшін қолайлы етеді. Сонымен қатар, оның қандағы қант деңгейін тұрақтандыруға көмектесетін қасиеті бар.
- Қымыз бен шұбаттың өндірісі бүгінде кеңінен дамып келеді. Қазіргі уақытта бұл сусындар тек Қазақстанда ғана емес, шетелдерде де танымал. Кейбір еуропалық елдерде қымыз арнайы сауықтыру орталықтарында ұсынылады.
Қымыз бен шұбат – тек сусын ғана емес, халықтық мұра мен дәстүрдің бір бөлігі. Олардың пайдасы ғылыми тұрғыда дәлелденіп, әлемнің әртүрлі елдерінде қызығушылық тудыруда. Ұлттық сусындар денсаулыққа пайдасын тигізіп қана қоймай, қазақ халқының мәдени құндылықтарын көрсететін ерекше өнімдер болып қала береді.
