Құрманғазы Сағырбайұлы – қазақ халқының музыка өнерінде ерекше орын алатын күйші-композитор. Оның шығармашылығы халықтың азаттығы мен еркіндікке деген ұмтылысын бейнелейтін терең туындылармен ерекшеленеді. Күйлерінің әуені халықтың жан-дүниесін тербетіп, ұлттық рухты көтеруге ықпал етеді. Төменде Құрманғазы туралы ең қызықты деректер жинақталған.
- Құрманғазы шамамен 1823 жылы қазіргі Атырау облысының Жиделі ауылында дүниеге келген. Ол кедей шаруа отбасында өсіп, ерте жастан еңбекке араласқан.
- Домбыраны шебер меңгеруі оның бала кезінен-ақ көзге түсуіне себеп болды. Ол алғашқы күйлерін жастайынан шығарып, жергілікті халықтың ықыласына бөленген.
- Күйші Дәулеткерей Шығайұлының шығармашылығынан шабыт алған. Екеуі бірнеше рет кездесіп, күй өнерінің қыр-сырын бірге талқылаған.
- Құрманғазының күйлері халықтың ауыр тағдырын, азаттыққа ұмтылысын және еркіндікке деген құштарлығын бейнелейді. Оның «Кішкентай», «Түрмеден қашқан», «Алатау» секілді туындылары күрескер рухты көрсетеді.
- Ол Ресей патшалығының қатаң саясатына қарсы тұрған тұлға ретінде танылған. Бұл үшін бірнеше рет қуғын-сүргінге ұшырап, түрмеге қамалған.
- Түрме Құрманғазының шығармашылығына қатты әсер етті. Ол бас бостандығынан айырылса да, рухын түсірмей, «Қайран шешем», «Ертең кетем», «Қызыл қайың» секілді күйлерін шығарды.
- Оның атақты «Сарыарқа» күйі қазақ даласының кеңдігін, еркіндік аңсаған халықтың асқақ рухын бейнелейді. Бұл шығарма – ұлттық мәдениеттің шынайы көрінісі ретінде бағаланады.
- Құрманғазы өмірінің көп бөлігін ел кезіп, халыққа күй өнерін насихаттаумен өткізді. Ол ауылдарды аралап, өз күйлерін орындап, шәкірт тәрбиеледі.
- Оның ең дарынды шәкірттерінің бірі – Дина Нұрпейісова. Дина ұстазының өнерін жалғастырып, қазақ күй өнерінің жаңа биіктерге көтерілуіне үлкен үлес қосты.
- Күйші өмірінің соңғы жылдарын қазіргі Астрахань облысы аумағында өткізген. Оның зираты да осы өңірде орналасқан.
- Құрманғазының күйлері тек Қазақстанда ғана емес, бүкіл әлемде орындалып жүр. Оның шығармалары симфониялық оркестрлердің репертуарына енгізілген.
- Композитордың есімі қазақ музыка өнерінің символына айналған. Оның құрметіне Алматы қаласында Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы ашылды.
- Қазақтың әйгілі «Құрманғазы» оркестрі де оның есімімен аталады. Бұл оркестр қазақтың ұлттық музыкасын әлемге танытып келеді.
- Қазақстанда күйші есімімен аталған көшелер, мектептер мен мәдениет үйлері бар. Оның мұрасы ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келеді.
- Күйшінің өнері тек қазақ халқына ғана емес, бүкіл түркі әлеміне ортақ құндылық болып саналады. Оның шығармашылығы басқа елдердің музыканттары арасында да жоғары бағаланады.
- Құрманғазының күйлерін тыңдағанда оның заманы мен халқына деген сүйіспеншілігін сезінуге болады. Ол ұлттық болмысты күй арқылы жеткізудің үздік үлгісін қалдырды.
- Оның көптеген күйлері уақыт өткен сайын жаңа мән-мағынаға ие болуда. Бүгінде Құрманғазы шығармалары қазақ халқының тарихи жолы мен мәдени мұрасын бейнелейді.
- Күйші шығармашылығы тек музыкалық өнермен шектелмейді. Ол ұлттық бірлікті нығайтуға, халықтың рухани санасын көтеруге үлкен үлес қосты.
- Құрманғазы Сағырбайұлының өмірі мен шығармашылығы көптеген зерттеулерге арқау болды. Оның күйлерінің тарихы мен мағынасы әлі де терең зерттелуде.
Құрманғазы Сағырбайұлы – қазақ музыка өнерінің жарқын тұлғаларының бірі. Оның күйлері ұлттық рухтың, еркіндіктің және өнердің мәңгілік құндылық екенін көрсетеді. Ұлы күйшінің мұрасы қазақ халқының музыкалық мәдениетінің ажырамас бөлігі болып қала береді.
