Орта ғасырдағы ең үрейлі оқиғалардың бірі – қара оба індеті адамзат тарихында терең із қалдырды. Бұл дерт тек миллиондаған адамның өмірін жалмаған жоқ, сонымен қатар қоғамның, мәдениеттің, тіпті экономиканың да бағыт-бағдарын өзгертті. Сол кезеңде болған оқиғалар мен медициналық тәжірибелер бүгінде көптеген зерттеулердің нысанына айналды. Төменде осы оба індетіне байланысты сирек кездесетін деректер мен мәліметтер берілген.
- Қара оба XIV ғасырдың ортасында Еуропада кең таралған. Ол 1347–1351 жылдар аралығында ең көп адам шығынын тудырған жұқпалы дерт болды.
- Аурудың негізгі себебі – Yersinia pestis деп аталатын бактерия. Бұл бактерия адамға бүрге арқылы жұғады, ал бүргелер егеуқұйрықтар мен басқа да кеміргіштер арқылы таралады.
- Қара обаның ең кең таралған түрі – бубонды оба болды. Бұл түрінде адамның лимфа бездері ісініп, ауырсыну мен дене қызуы жоғарылайды.
- Індет басталғанда адамдар дерттің қайдан шыққанын түсінбеді, сол себепті оны құдайдың қаһары немесе аспан денелерінің әсері деп санаған.
- Ауру таралған кезеңде Еуропаның халық саны шамамен үштен бір бөлігіне дейін азайған. Кей елдерде тұрғындардың жартысынан көбі қаза тапқан.
- Қара оба Азиядан басталып, Жібек жолы арқылы Таяу Шығыс пен Еуропаға жеткен. Сауда керуендері мен кемелер індеттің басты таратушылары болды.
- Қала тұрғындары аурудан қашу үшін ауылды жерлерге кетуге тырысқан. Бірақ дерттің жылдам таралуы оны тоқтатуға мүмкіндік бермеді.
- Медициналық білімнің жетіспеушілігінен көптеген емдеу әдістері зиянды әрі нәтижесіз болған. Кейбір дәрігерлер сырқатты «қанды шығару» арқылы емдеуге тырысқан.
- Індет кезінде ерекше қорғаныш киімін киген дәрігерлер пайда болды. Олар ұзын мұрынды маскалар тағып, оның ішіне хош иісті шөптер салып жүрген.
- Қара обадан қорғану үшін адамдар көшелерде түтін шығарып, шіріген гүлдерді жағып, ауаны тазартуға тырысқан. Бұл әрекеттер ғылыми негізделмесе де, кеңінен қолданылған.
- Аурудан қорыққан адамдар кейде науқастарды үйлеріне қамап, есіктерін мөрлеп тастаған. Мұндай қадамдар көбіне дерттің одан әрі таралуына себеп болған.
- Қара оба діни-сенімдерге де әсер етті. Кейбір адамдар дертті күнәлардың жазасы деп түсініп, шіркеулерге барып, тәубеге келуге ұмтылған.
- Індет салдарынан жұмысшы күшінің тапшылығы пайда болды. Бұл жағдай жалдамалы еңбекке сұранысты арттырып, шаруалар мен қолөнершілердің жағдайын жақсартты.
- Қара обадан кейін көптеген елдерде санитарлық шаралар енгізіле бастады. Мысалы, порттарда кемелерге карантин жариялау дәстүрі сол кезден бастау алған.
- Індеттен кейінгі жылдары Еуропада әдебиет пен өнерде өлім мен апат тақырыптары кеңінен бейнеленді. Бұл кезең мәдениет тарихында ерекше орын алды.
- Қара обадан аман қалған адамдар арасында бұл дертке қарсы белгілі бір иммунитет қалыптасты. Бұл кейінгі індеттерге қарсы күресте маңызды рөл атқарды.
- Кейбір зерттеушілер қара обаның таралуына климаттың салқындауы да себеп болды деп санайды. Сол кезеңде «Кіші мұз дәуірі» деп аталатын климаттық өзгерістер орын алған.
- Қара оба қазіргі уақытта да жойылған ауру емес. Ол кейбір аймақтарда сирек кездесіп отырады, бірақ заманауи антибиотиктер арқылы тиімді емделеді.
- Аурудың атауы «қара» деп аталғаны, теріде пайда болатын қара дақтар мен гангрена әсерінен шыққан. Бұл белгілер дерттің соңғы кезеңінде жиі байқалған.
- Індет адамзат тарихындағы ең ірі эпидемиялардың бірі ретінде зерттеліп келеді. Ол қоғамға тек физикалық емес, рухани және әлеуметтік соққы да келтірген.
Осы мәліметтер қара обаның тек медициналық құбылыс емес, тарихи әрі мәдени оқиға екенін айқын көрсетеді. Бұл деректер арқылы сол заманғы адамдардың тұрмыс-тіршілігі мен түсініктеріне тереңірек үңілуге болады. Қара оба адамзаттың әлсіздігі мен бейімделу қабілетін қатар көрсеткен ерекше кезең болды. Ол індеттермен күресудің маңыздылығын дәлелдеген тарихи сабаққа айналды.
