Наурыз – көктемнің жарқын көрінісі, жаңару мен жаңғырудың символы саналатын ерекше мереке. Осы мейрамға байланысты халқымыздың сан ғасырдан бері жалғасып келе жатқан салт-жоралғылары өте көп. Төменде Наурыз тойының шығу тарихы мен дәстүрлі рәсімдеріне қатысты қызықты деректер берілген.
- Наурыз мерекесі табиғаттың жаңаруы, күн мен түннің теңелуімен тығыз байланысты, сондықтан бұл күні адамдар жаңа жыл басталды деп есептеген. Бұрын бұл күн жыл басы ретінде тойланып, ерекше маңызға ие болған.
- Қазақ халқы Наурыз күні ерекше «Наурыз көже» деп аталатын тағам әзірлейді, оның құрамында жеті түрлі дәм болады. Бұл санның таңдалуы молшылық пен береке әкеледі деген сеніммен байланысты.
- Наурыз мейрамының тағы бір қызықты рәсімі – «Самалық» немесе «Самарқанның көк тасы еритін күн» деген түсінік. Халық сенімі бойынша, бұл күні табиғатта ерекше күш оянып, тасқа да жан бітіп, жылылық тарайды делінеді.
- Бұл күні адамдар бір-біріне жақсы тілек айтып, өкпе-реніштерін кешіріп, татуласады. «Көрісу» деп аталатын дәстүр, әсіресе еліміздің батыс өңірлерінде кең тараған.
- Наурыз кезінде орындалатын дәстүрлердің бірі – ағаш отырғызу. Осы күні әрбір адам кем дегенде бір түп ағаш ексе, табиғаттың көгеріп-көктеуіне септігін тигізеді деген сенім бар.
- Мереке күні «алтыбақан» орнатылып, жастар ойын-сауық құрады. Бұл салттың негізінде жас ұрпақтың бойында татулық, бірлік пен ынтымақ сезімін нығайту ниеті жатыр.
- Қазақ халқы бұл күні үй ішін тазалап, барлық ыдысты аққа толтырады. Бұл әрекеттер үйге ақ мол болып, құт-береке кірсін деген ырымды білдіреді.
- Ертеде қазақ халқы Наурыз күні жаңа киім киіп, сән-салтанатпен атап өткен. Жаңа киім кию – өткен қиындықтардан арылып, жаңа өмірді бастау символы саналған.
- Қазақтың кейбір өңірлерінде Наурыз тойында «ұйқыашар» және «селтеткізер» рәсімдері орындалған. «Ұйқыашар» – жастардың бір-біріне тартатын сыйлығы болса, «селтеткізер» – жігіттердің қыздарға ұсынатын ерекше сый-сияпаты.
- Наурыз күндері айтылатын дәстүрлі ән-жырлар бар, олар көктемнің келуі мен табиғаттың оянуын дәріптейді. Осылайша мереке музыкалық, көркемдік тұрғыда да бай мазмұнға ие болады.
- Мереке күндері қыз-жігіттер бір-біріне жұмбақтар жасырып, ойындар ұйымдастырады. Мұның астарында жастардың ой-өрісін дамыту және тапқырлыққа баулу мақсаты жатыр.
- Халық арасында Наурыз мерекесі кезінде жаңбыр немесе қар жауса, жаңа жылдың ырысы мол болады деген сенім қалыптасқан. Бұл табиғат құбылыстары жақсылықтың нышаны ретінде қабылданған.
- Наурыз мерекесінде жасалатын ерекше тағамның бірі – «сүмелек». Бұл тағам бидай өскіндерінен дайындалып, молшылық пен берекенің белгісі ретінде қабылданады.
- Көптеген аймақтарда Наурызда үйге алғашқы қонақтың келуіне ерекше мән берген. Қонақтың ниеті ақ болса, үйге жыл бойы жақсылық пен береке келеді деп сенген.
- Бұл мереке кезінде ауылдың ақсақалдары бата беріп, халыққа игі тілектер айтады. Батаның халық сеніміндегі орны ерекше, ол келер күнге деген үміт пен сенімді арттырады.
- Қазақ халқы ежелден Наурызды тек күндіз ғана тойлаған. Себебі түнгі уақытта жаман рухтар мен пәлекеттер жүреді деген сенім болған.
- Наурыз кезінде қазақтар малдың жағдайына ерекше назар аударған. Жылқы мен қойдың тұяғын тазалап, малды толық күтімге алған, өйткені бұл дәстүр мал басының көбеюіне сеп болады деп есептеген.
Жоғарыда айтылған мәліметтер халқымыздың Наурыз мейрамына қатысты дәстүрлі дүниетанымын тереңірек тануға мүмкіндік береді. Бұл деректер арқылы ұлттық құндылықтарымыз бен халықтық сенімдеріміздің тереңде жатқан мәнін түсіне аламыз. Қазақ халқының бай дәстүрі мен салт-санасы осы мейрамның әрбір рәсімінен анық көрінеді.
