Мұздықтар туралы қызықты мәліметтер

Мұздықтар – табиғаттың ең таңғажайып әрі жұмбақ құбылыстарының бірі. Олар мыңдаған жылдар бойы қалыптасып, Жер бетінің климаттық және геологиялық тарихын сақтап келеді. Мұздықтар туралы көптеген қызықты деректер мен танымдық мәліметтер ғылым мен экология үшін үлкен маңызға ие. Төменде келтірілген мәліметтер арқылы бұл ерекше табиғи құрылымдар жайлы жаңа дүниелер білуге болады.

• Мұздықтар Жер бетіндегі тұщы судың шамамен 69 пайызын құрайды. Бұл дегеніміз – адамзат тұтынатын судың ең үлкен қоры мұздықтарда сақталған деген сөз.
• Ең ірі мұздық Антарктидада орналасқан және ол бүкіл мұхит деңгейін ондаған метрге көтере алатын көлемге ие. Бұл мұздықтың ауданы шамамен Австралия құрлығының көлемімен бірдей.
• Мұздықтар тек полярлы аймақтарда ғана емес, сондай-ақ тропикалық белдеулердегі биік тауларда да кездеседі. Мысалы, Африкадағы Килиманджаро шыңында да мұздықтар бар.
• Мұздықтар жылжымалы құрылым саналады. Олар өте баяу болса да, жылына бірнеше метрге жылжып отырады.
• Гималай тауларындағы мұздықтар «Азияның су мұнарасы» деп аталады. Олар Қытай, Үндістан және басқа елдердің өзендерін сумен қамтамасыз етеді.
• Мұздықтар астыңғы бөлігінде тау жыныстарын қырып, жер бедерін өзгертеді. Осы процестердің нәтижесінде морена, цирк және мұздық аңғарлары пайда болады.
• Кейбір мұздықтардың астында жасырынған көлдер бар. Мұндай көлдер күн көзін көрмей, мұз қабатының астында мыңдаған жылдар бойы өмір сүріп келеді.
• Мұздықтың үстіндегі қар мен мұздың қабаттары арқылы ғалымдар өткен климаттың өзгерістерін зерттейді. Бұл қабаттар мыңдаған жыл бұрынғы атмосфералық газдарды сақтап қалған.
• Мұздықтар кейде жарықтың сынуына байланысты көгілдір немесе жасыл реңк береді. Мұндай түс жарықтың мұз ішінде таралу ерекшелігімен түсіндіріледі.
• Қазақстандағы ең үлкен мұздық – Корженевский мұздығы Іле Алатауында орналасқан. Оның ұзындығы 11 шақырымға жуық, ал ауданы 38 шаршы шақырымнан асады.
• Мұздықтар климаттың жылынуына өте сезімтал. Соңғы жүз жылда әлемнің көптеген мұздықтары көлемінің айтарлықтай бөлігін жоғалтқан.
• Мұздықтар тек табиғат зерттеушілері үшін емес, альпинистер мен саяхатшылар үшін де ерекше нысана болып табылады. Олар таулы аймақтардағы сұлулықтың символына айналған.
• Мұздықтардың еруі теңіз деңгейінің көтерілуіне себеп болады. Бұл жағдай көптеген жағалаудағы елдер үшін нақты қауіп төндіреді.
• Антарктикадағы мұз қабатының орташа қалыңдығы шамамен 2,5 шақырым. Кейбір жерлерде бұл көрсеткіш 4 шақырымнан асады.
• Мұздықтар көбіне өзендердің бастау көзі болып табылады. Олар су тасқындары мен құрғақшылық кезінде табиғи су реттегіш қызметін атқарады.
• Қазіргі кезде мұздықтардың картасын жасау мен бақылау үшін спутниктік технологиялар қолданылады. Бұл тәсілдер арқылы олардың көлемі, қозғалысы және ерігіштігі үнемі бақыланады.
• Кейбір мұздықтардың астынан метан мен көмірқышқыл газы бөлінуі мүмкін. Бұл газдар мұздық еріген кезде атмосфераға таралады.
• Мұздықтарда кейде ерекше бактериялар мен микроағзалар тіршілік етеді. Олар суық пен қысымға бейімделген тірі организмдердің ерекше түрлерін білдіреді.
• Мұздықтардың еруі кейде күтпеген сел тасқындарына әкеліп соғады. Мұндай табиғи апаттар көптеген елдерде тіркеліп үлгерген.
• Мұздықтардың бетінде пайда болатын қара дақтар мен күл қалдықтары олардың тез еруіне әсер етеді. Бұл қара дақтар күн жылуын көбірек сіңіреді.
• Гренландия аралының 80 пайызға жуығы мұздықтармен жабылған. Бұл аралда орналасқан мұз қабатының қалыңдығы орта есеппен 1,5 шақырымнан асады.
• Жер бетінде шамамен 200 000-нан астам мұздық бар деп есептеледі. Олардың көбі кішігірім болғанымен, ірі мұздықтар климатқа үлкен әсер етеді.
• Мұздықтардың жасы өте көне болуы мүмкін. Кейбір мұз қабаттары 700 000 жылдан астам уақыт бойы сақталған.
• Мұздықтардың еріп жатқан жерлерінде жаңа өсімдіктер мен жануарлар пайда болуда. Бұл биологиялық әртүрлілікке жаңа мүмкіндіктер ашады.
• Мұздықтар кейде қатты дыбыс шығара отырып, жарылып, опырылып жатады. Бұл құбылыс мұз ішіндегі кернеулердің нәтижесінде болады.
• Мұздықтардың зерттелуі арқылы ғалымдар Жердің геологиялық тарихын анықтайды. Олар тек климатты емес, жанартаулардың атқылауы немесе метеор соқтығысы сияқты оқиғалар туралы да мәлімет береді.
• Көптеген халықтар мұздықтарды киелі орын деп санаған. Ежелгі сенімдерде олар құдайлар мен рухтардың мекені ретінде қабылданған.
• Мұздықтардың ішінде пайда болатын мұз үңгірлері ерекше әсемдікке ие. Олар туристер мен фотографтар арасында үлкен қызығушылық тудырады.
• Мұздық суы өте таза әрі минералдарға бай болып келеді. Ол кейбір елдерде ауызсу көзі ретінде қолданылады.
• Мұздықтардың тез еруі гидроэнергетика саласына да әсер етеді. Өзендердегі су көлемінің өзгеруі электр станцияларының жұмысын қиындатады.
• Ғалымдар болашақта мұздықтардың толықтай жойылу мүмкіндігін де жоққа шығармайды. Бұл жағдай бүкіл экожүйеге әсер етуі мүмкін.

Мұздықтар туралы осындай мәліметтер олардың табиғаттағы орнының қаншалықты маңызды екенін көрсетеді. Олар климаттық тұрақтылықтың кепілі, су ресурстарының негізгі көзі және Жер тарихының тірі куәсі саналады. Осындай деректерді білу арқылы адамзат қоршаған ортаның күрделі жүйесін жақсы түсіне бастайды. Мұздықтарды қорғау – бүкіл планетаның болашағына жауапкершілікпен қараудың бір жолы.