Жер бетіндегі ең үлкен су айдындары – мұхиттар, олар планетамыздың шамамен 71 пайызын алып жатыр. Мұхиттардың тереңдігі, ағыстары мен тіршілік әлемі адамзат үшін әлі де толық зерттелмеген құпия болып қала беруде. Олар климатқа әсер етіп, миллиондаған жануарлар мен өсімдіктердің мекені саналады. Төменде мұхиттар туралы таңғаларлық әрі ерекше деректер ұсынылған.
- Тынық мұхиты – ең үлкен әрі ең терең мұхит. Оның аумағы бүкіл құрлықтардың қосындысынан да үлкен, ал ең терең нүктесі – Мариана шұңғымасы 11 034 метрге жетеді.
- Мұхиттардағы су көлемі орасан зор. Егер бүкіл мұхит суы құрлыққа біркелкі таратылса, оның биіктігі шамамен 2,7 шақырым болар еді.
- Дүниежүзілік мұхиттағы су үнемі қозғалыста болады. Ағыс жүйелері жылуды экватордан полюстерге, ал суықты керісінше тасымалдайды, бұл климаттың тұрақтылығына ықпал етеді.
- Мұхиттардың түбінде жер сілкіністері жиі кездеседі. Су астындағы тектоникалық қозғалыстар цунами толқындарын тудырып, жағадағы елдерге айтарлықтай қауіп төндіреді.
- Мұхиттар – тіршілік көзі. Ғалымдардың есептеуінше, барлық тірі организмдердің шамамен 80 пайызы теңізде немесе мұхитта өмір сүреді.
- Мұхит түбінің көп бөлігі әлі зерттелмеген. Ғарыш туралы біліміміз мұхит түбіндегіден әлдеқайда көп, себебі қазіргі технологиялар теңіз түбін толық зерттеуге мүмкіндік бермейді.
- Мұхиттарда оттегінің негізгі бөлігі түзіледі. Фитопланктон деп аталатын микроскопиялық өсімдіктер фотосинтез процесінде бүкіл әлемдік оттегінің шамамен 50 пайызын өндіреді.
- Ең биік тау мұхит түбінде орналасқан. Гавайидегі Мауна-Кеа жанартауы теңіз деңгейінен 4207 метрге көтерілгенімен, түбінен бастап есептегенде 10 203 метр биіктікке жетеді.
- Мұхиттардағы қыс өте жоғары. Тереңдігі 1000 метрден асатын аймақтарда қысым жер бетіндегі қысымнан жүздеген есе артық болады.
- Су астындағы жанартаулар Жер бетінде кездесетін жанартаулардан көп. Олардың көбісі белсенді емес болғанымен, кейбіреулері мұхит түбіндегі ландшафтты үздіксіз өзгертеді.
- Мұхиттардағы тұз мөлшері тұрақты емес. Кей жерлерде, мысалы, Қызыл теңізде су өте тұзды болса, Амазонка өзені құятын аймақта тұщы су мөлшері жоғары.
- Мұхиттағы ең үлкен тіршілік иесі – көк кит. Оның ұзындығы 30 метрден асып, салмағы 180 тоннаға жетеді, бұл кез келген басқа жануардан әлдеқайда ірі.
- Мұхиттағы ең жылдам жыртқыш – парус балық. Ол сағатына 110 шақырым жылдамдықпен қозғала алады, бұл оны әлемдегі ең жылдам балықтардың қатарына қосады.
- Мұхит сулары өте баяу жаңарады. Толық су алмасу процесі мыңдаған жылдарға созылып, әртүрлі температуралық қабаттар арасында баяу қозғалады.
- Мұхиттың түбі мұнай мен газға бай. Көптеген елдер терең сулардан пайдалы қазбалар өндіру үшін күрделі технологияларды қолданады.
- Су асты кабельдері бүкіл әлемдік интернеттің негізін қалайды. Мұхит түбінде мыңдаған шақырымға созылған кабельдер арқылы деректер бір құрлықтан екіншісіне секундына терабиттер жылдамдығымен жіберіледі.
- Мұхиттарда жарық тек белгілі бір тереңдікке дейін ғана жетеді. Шамамен 200 метрден төмен қарай толық қараңғылық орнайды, ал 1000 метрден әрі қарай күн сәулесі мүлде өтпейді.
- Мұхиттардың түсі олардың құрамына байланысты өзгереді. Ашық көк түс фитопланктонның аздығын білдірсе, жасылдау су оның көп мөлшерде болуын көрсетеді.
- Мұхиттағы тіршілік түрлерінің көпшілігі адамзатқа беймәлім. Жыл сайын ондаған жаңа теңіз жануарлары мен өсімдіктері ашылып, ғылымға белгісіз дүниелердің әлі де көп екенін дәлелдейді.
Мұхиттар – Жер бетіндегі ең маңызды экожүйелердің бірі. Олар жаһандық климатты реттеп, биологиялық әртүрлілікті сақтауға көмектеседі. Адамзат үшін мұхиттардың сырларын зерттеу болашақтың маңызды міндеттерінің бірі болып қала береді. Мұхиттардың ғажайыптары бізді әлі де көптеген жаңалықтармен таңғалдырары сөзсіз.
