Айналамыздағы көрінбейтін әлем – тіршіліктің ажырамас бөлігі. Көзге көрінбейтін жәндіктер мен ағзалар туралы ғылым микробиология деп аталады. Бұл сала адам денсаулығы, ауыл шаруашылығы, тамақ өндірісі мен биотехнологияда ерекше рөл атқарады. Енді осы ғылым саласына қатысты қызықты жайттармен таныс болайық.
- Бір шай қасық топырақтың құрамында шамамен бір миллиард бактерия болады. Олардың көпшілігі өсімдіктерге қоректік заттарды сіңіруге көмектеседі және топырақтың құрылымын жақсартады.
- Адам ағзасында жасушалардан гөрі бактериялар көбірек кездеседі. Орта есеппен әр адамның бойында 30 триллионға жуық жасуша мен 39 триллионға жуық микроб тіршілік етеді.
- Микроағзаларсыз йогурт, айран, ірімшік сияқты өнімдер пайда болмас еді. Бұл тағамдардың құрамындағы пайдалы бактериялар ашыту процесін қамтамасыз етеді.
- Микробиология ғылымы алғаш рет XVII ғасырда Антони ван Левенгуктың еңбектері арқылы дами бастады. Ол алғашқылардың бірі болып микроскоппен микроағзаларды көріп, сипаттап жазған.
- Кейбір бактериялар радиоактивті сәулеленуге төтеп бере алады. Мысалы, Deinococcus radiodurans атты бактерия адам үшін өлімге әкелетін радиация деңгейінде тірі қалуға қабілетті.
- Термоағзалар деп аталатын кейбір микроорганизмдер 100 градустан жоғары температурада өмір сүре алады. Мұндай бактериялар ыстық бұлақтар мен жанартаулық кратерлерде тіршілік етеді.
- Антибиотиктердің көпшілігі бактериялардың өздерімен күресуінен пайда болған. Пенициллин, мысалы, зең саңырауқұлағының өзіне бәсекелес бактерияларды жою үшін бөлетін заты ретінде ашылған.
- Ғарышта да микробтар өмір сүре алады деген тұжырым бар. Зерттеулер нәтижесінде кейбір микроағзалар вакуум мен ультракүлгін сәулелерге төтеп бере алатыны анықталған.
- Адам терісінде әртүрлі мыңдаған микроб түрі тіршілік етеді. Олар теріні инфекциялардан қорғайды және терінің табиғи микрофлорасын сақтауға көмектеседі.
- Мұхит түбіндегі гидротермальды саңылауларда ерекше бактериялар өмір сүреді. Олар күн сәулесін қажет етпей, химиялық заттар арқылы энергия алып, тіршілік етеді.
- Кейбір вирустар бактерияларға шабуылдайды. Мұндай вирустар бактериофаг деп аталады және олар медицинада инфекциялық аурулармен күресте болашағы зор құрал ретінде қарастырылуда.
- Микробиология саласы адамның ішек микрофлорасын зерттеу арқылы иммундық жүйенің жұмысын түсінуге мүмкіндік берді. Ішектегі пайдалы бактериялар иммунитеттің тұрақтылығына тікелей әсер етеді.
- Табиғи ортада әрбір ағза өзінің «микробиомымен» өмір сүреді. Микробиом – белгілі бір ортаны мекендейтін барлық микроағзалардың жиынтығы.
- Кейбір бактериялар мұнай мен уытты қалдықтарды ыдырату арқылы қоршаған ортаны тазарта алады. Бұл процесс биоремедиация деп аталады және экологиялық апаттармен күресте қолданылады.
- Ғалымдар Антарктида мұзынан миллиондаған жыл бұрын қатып қалған бактерияларды тапты. Олар мұз ери бастағанда қайта тіріле алды, бұл олардың бейімделгіштігін дәлелдейді.
- Ауыз қуысында 700-ден астам түрлі микроб тіршілік етеді. Олардың арасында пайдалы түрлер де, тісті бұзатын зиянды түрлері де кездеседі.
- Микробтар ауада да таралады. Бір түшкіру кезінде 40 000-ға дейін микроб бөлініп шығуы мүмкін және олар бірнеше метрге дейін ұшып барып қона алады.
- Кейбір архебактериялар тұз концентрациясы өте жоғары ортада тіршілік етеді. Олар тұз көлдері мен тұз шахталарында кездеседі және пигменттері арқасында суды қызғылт түске бояйды.
- Микробтар болмаса, табиғаттағы зат айналымы тоқтап қалар еді. Олар өсімдіктердің өсуіне қажет азотты сіңіруге көмектесіп, органикалық қалдықтарды ыдыратады.
- Қазіргі кезде микробиология генетикамен тығыз байланысты дамып келеді. Гендік инженерия арқылы пайдалы бактерияларды адам игілігі үшін қолдану мүмкіндігі артып отыр.
Осы қызықты мәліметтер микробиологияның қаншалықты кең әрі маңызды сала екенін көрсетеді. Көзге көрінбейтін тіршілік иелері адамның өмір сүруінде шешуші рөл атқарады. Олармен дұрыс қарым-қатынас орнату – ғылым мен медицинада жаңа жетістіктерге жетудің кепілі. Микроәлемді зерттеу арқылы біз табиғатты тереңірек танып, өз денсаулығымызды жақсарта аламыз.
