Қазақстанның, Қырғызстанның және Қытайдың түйіскен тұсында бой көтерген Хан-Тәңірі тауы өз сұлулығымен де, тылсым қасиетімен де көпшілікті қызықтырып келеді. Бұл шың тек табиғат кереметі ғана емес, сонымен қатар тарихи, мәдени әрі географиялық мәні зор нысан саналады. Ғалымдар мен альпинистер, зерттеушілер мен саяхатшылар бұл тау жайлы талай мәлімет жинаған. Енді сол деректердің ішіндегі ең ерекшелеріне назар аударайық.
- Хан-Тәңірі – Тянь-Шань тау жүйесінің ең көрнекті және айбынды шыңдарының бірі. Оның биіктігі теңіз деңгейінен 6995 метрге жетеді. Егер мұздықтың қалыңдығын ескерсек, жалпы биіктігі 7010 метрге дейін барады.
- Бұл тау Қазақстан аумағындағы ең биік шың болып есептеледі. Сонымен қатар ол әлемдегі мәрмәр тастан тұратын ең биік таулардың бірі саналады.
- Шыңның ерекше қызғылт түсті мәрмәр қабырғалары күннің батуына жақын қызарып, алыстан көз тартарлық көрініс береді. Осы табиғи құбылыс Хан-Тәңірінің «қасиетті» аталуына себеп болған.
- «Хан-Тәңірі» атауы ежелгі түркі тілдерінен аударғанда «Аспан Тәңірінің патшасы» деген мағына береді. Бұл атау тау шыңының биіктігі мен рухани маңызын білдіреді.
- Таудың орналасуы стратегиялық тұрғыдан ерекше маңызды аймақта жатыр. Мұнда Қазақстан, Қырғызстан және Қытай шекаралары түйіседі, бұл оны үш ел үшін де символдық орынға айналдырады.
- Хан-Тәңірі – альпинизммен айналысатындар үшін ең танымал шыңдардың бірі. Алғашқы рет бұл тауға 1931 жылы кеңестік альпинистер экспедициясы сәтті көтерілді.
- Таудың климаты өте қатал әрі құбылмалы. Мұнда ауа райы күн ішінде бірнеше рет өзгеріп, қатты жел мен қалың тұман жиі кездеседі.
- Хан-Тәңірі маңындағы мұздықтар – Орталық Азиядағы ең ірі мұз қабаттарының бірі. Олар өзендердің бастау көзі болып, өңірдің су балансына әсер етеді.
- Бұл тау туралы көптеген аңыздар мен халық әндері бар. Көптеген түркі халықтары оны қасиетті мекен деп есептеп, рухани мән берген.
- Хан-Тәңірінің биіктігі әрдайым нақты есепке алынбаған. Әртүрлі ғылыми деректерде оның биіктігі 6995 пен 7010 метр аралығында көрсетіледі, бұл есептеу тәсілдерінің айырмашылығымен байланысты.
- Тау маңындағы биік жазықтар мен тауаралық аңғарлар сирек кездесетін өсімдіктер мен жануарларға бай. Бұл өңір биологиялық тұрғыдан да құнды аумақ саналады.
- Шыңның баурайында әр жазда халықаралық альпинистік лагерьлер ұйымдастырылады. Мұнда әлемнің түкпір-түкпірінен келген туристер мен спортшылар жиналады.
- Таудың көрінісі мен түсі маусым сайын өзгеріп отырады. Көктем мен жазда мұз бен қар ақ түске боялса, күзде сарғыш және қызғылт реңкке енеді.
- Хан-Тәңірі туралы деректер ежелгі қытай жылнамаларында да кездеседі. Бұл оның тарихи тұрғыдан да маңызды нысан екенін дәлелдейді.
- Тауға шығу жолдары күрделі әрі кәсіби дайындықты талап етеді. Сондықтан оны бағындыру – әр альпинист үшін үлкен жетістік саналады.
- Хан-Тәңірі шыңының табиғи құрылымы өте берік. Мұндағы мәрмәр тастар миллиондаған жылдар бойы мүжіліп, ерекше бедерлі пішінге ие болған.
- Бұл аймаққа тек табиғат әуесқойлары ғана емес, геологтар мен климатологтар да жиі барады. Олар мұнда климаттың өзгеру үрдістерін зерттеп, пайдалы қазбаларға қатысты талдау жүргізеді.
- Хан-Тәңірі – фотоөнер шеберлері мен кинематографистердің сүйікті нысандарының бірі. Оның көркем бейнесі көптеген деректі және көркем фильмдерде көрініс тапқан.
- Бұл тау Қазақстанның мемлекеттік нышандарында немесе туристік жарнамалық материалдарда жиі кездеседі. Ол ұлттық мақтаныш символына айналған.
- Хан-Тәңірі тауының бейнесі көптеген шығармашылық туындыларға шабыт берген. Ақындар мен жазушылар оны табиғаттың ұлылығы мен рух биіктігінің символы ретінде сипаттайды.
Жоғарыда келтірілген нақты деректер Хан-Тәңірі тауының тек географиялық нысан емес, ұлттық, тарихи және табиғи маңызы бар ерекше құндылық екенін көрсетеді. Бұл шың өзінің әсемдігімен де, аңызға толы тарихымен де жұртшылықтың назарын өзіне аудара береді. Табиғаттың осындай ғажайып көрінісі адамзатты әрдайым таңдандырып, шабыттандыра бермек. Хан-Тәңірі – тек таудың атауы емес, рух пен табиғаттың үйлесімі іспетті ұлы ұғым.
