Генетика – тірі ағзалардың тұқым қуалау қасиеттерін зерттейтін ғылым саласы. Бұл сала адамның денсаулығын, сыртқы бейнесін, тіпті мінез-құлқын анықтайтын маңызды факторларды қарастырады. Ғалымдар генетикалық кодтың құпияларын әлі де зерттеуде, бұл салада ашылған жаңалықтар медицинадан бастап, ауыл шаруашылығына дейін көптеген бағытта қолданылады. Төменде осы ғылымға қатысты қызықты деректер берілген.
- Адам ағзасында шамамен 20 000-25 000 ген бар. Олар барлық жасушалардағы ақуыздардың түзілуін басқаратын нұсқаулықтар болып табылады. Бұл гендердің көпшілігі адамдарда ортақ болғанымен, әр адамның генетикалық құрылымы бірегей.
- ДНҚ-ның барлық молекулалары жазбаша мәтін түрінде болса, ол жүздеген миллион кітапқа тең болар еді. Бұл ақпарат әрбір жасушада сақталып, барлық биологиялық процестерді басқарады.
- Адамның ДНҚ-сын толықтай жазып шығу үшін орташа есеппен 50 жыл уақыт қажет болар еді. Бұл есептеулер адамның генетикалық кодының күрделілігін көрсетеді.
- Адам ДНҚ-сының 98%-ы шимпанзелердің ДНҚ-сына ұқсас. Бұл екі тіршілік иесінің эволюциялық тұрғыдан жақын екенін көрсетеді.
- ДНҚ тек адам мен жануарларда ғана емес, өсімдіктерде, бактерияларда және вирустарда да бар. Бұл барлық тірі ағзалардың ортақ биологиялық негізі бар екенін дәлелдейді.
- Адам геномының 99,9%-ы бірдей. Барлық адамдар бір-біріне өте ұқсас, тек 0,1% айырмашылық қана олардың сыртқы келбетін және басқа ерекшеліктерін анықтайды.
- Қан тобы генетикалық жолмен беріледі. Егер ата-аналардың қан топтары белгілі болса, баланың қандай қан тобында туылатынын болжауға болады.
- Көк көзді адамдардың ортақ ата-бабасы бар. Ғалымдар бұл генетикалық мутацияның шамамен 6 000-10 000 жыл бұрын пайда болғанын анықтады.
- Адамның бойы 80%-ға дейін генетикаға байланысты. Қалған бөлігін тамақтану, дене шынықтыру және қоршаған орта факторлары анықтайды.
- Егіздердің генетикалық кодтары бірдей болғанымен, олардың саусақ іздері әртүрлі. Бұл эмбрион дамуы кезінде әрбір саусақ ізінің жеке қалыптасуымен байланысты.
- Қартаю процесі ДНҚ-дағы мутацияларға байланысты жүреді. Уақыт өте келе жасушалардағы генетикалық код өзгеріп, қартаю белгілері пайда бола бастайды.
- Генетика ауруларды алдын ала болжауға мүмкіндік береді. ДНҚ талдауы арқылы адамның белгілі бір ауруларға бейімділігін анықтауға болады.
- Кейбір адамдарда ерекше генетикалық қасиеттер кездеседі. Мысалы, кейбір адамдарда бұлшық еттерді жылдам өсіретін генетикалық мутация бар, бұл олардың физикалық күшін арттырады.
- Генетикалық мутациялар эволюцияның негізгі қозғаушы күші болып табылады. Олар жаңа түрлердің пайда болуына және тірі ағзалардың қоршаған ортаға бейімделуіне ықпал етеді.
- Кейбір адамдар ащы тағамдарды жақсы қабылдай алмайды. Бұл олардың дәм рецепторларындағы генетикалық айырмашылықтармен түсіндіріледі.
- Қара шаштың түсі генетикалық тұрғыдан ең басым белгі болып табылады. Егер ата-аналардың бірінде қара шаш болса, балада қара шаштың болуы ықтималдығы жоғары.
- Адам ДНҚ-сындағы ақпарат ұзақ уақыт бойы сақталады. Ғалымдар мыңдаған жыл бұрын өмір сүрген адамдардың генетикалық құрылымын зерттеу арқылы олардың шығу тегін анықтай алады.
- Кейбір адамдарда кофеинді тез ыдырататын ген бар. Бұл оларға көп мөлшерде кофе ішуге мүмкіндік береді, ал басқаларында бұл процесс баяу жүреді.
- Мысықтардың түстерін гендер анықтайды. Әсіресе, үш түсті мысықтардың көбіне ұрғашы болуы олардың генетикалық ерекшеліктеріне байланысты.
Генетика – адамзаттың болашағына әсер ететін маңызды ғылым. Оның көмегімен ауруларды алдын алу, жаңа дәрі-дәрмектер жасау және адам ағзасының мүмкіндіктерін тереңірек түсіну мүмкіндігі артып келеді. Бұл саладағы зерттеулер адамзаттың денсаулығы мен өмір сапасын жақсартуға үлкен үлес қосады.
