Қазақ күй өнерінің тарихында өшпес із қалдырған есімдердің бірі – Дина Нұрпейісова. Ол тек күйші ғана емес, ұлттың рухани мұрасын ұрпаққа жеткізуші шебер орындаушы әрі композитор болды. Әйел адамның домбыра өнерінде биік дәрежеге жетуі – қазақ мәдениетінде сирек кездесетін құбылыс, ал Дина солардың көшін бастаған тұлға. Енді оның өмірі мен шығармашылығына қатысты ерекше деректерге назар аударайық.
- Дина Нұрпейісова 1861 жылы қазіргі Атырау облысы аумағында дүниеге келген. Ол кішкентай кезінен бастап-ақ домбыра тартуға қызығушылық танытқан.
- Дина бала күнінде өзінің туған әкесі Нұрпейістен күй өнерінің алғашқы сабақтарын алған. Әкесі оның дарынын ерте танып, қолдау көрсеткен.
- Ол тоғыз жасында халық арасындағы үлкен той-мерекелерде күй орындап, жұртшылықтың назарын өзіне аударған. Ерекше шеберлігімен кішкентай күйші атанған.
- Динаның ұстазы әйгілі Құрманғазы Сағырбайұлы болған. Ол Динаның дарынын жоғары бағалап, күй өнерінің қыр-сырын үйреткен.
- Құрманғазының өзі Динаға «менің өнерімді жалғастыратын адам» деген баға берген. Бұл оның өнер жолындағы үлкен жауапкершілігін айқындайды.
- Дина Нұрпейісова – қазақ музыка тарихындағы ең танымал әйел күйшілердің бірі. Оның күйшілік дарынына халық та, кәсіби музыка мамандары да жоғары баға берген.
- Ол күйді тек орындаушы ғана емес, өзі де жаңа туындылар жазған композитор ретінде танымал болды. Оның күйлері мазмұндық тереңдігімен ерекшеленеді.
- Динаның «Әсем қоңыр», «Байжұма», «Көңіл ашар» сияқты күйлері бүгінгі күнге дейін орындалып келеді. Бұл шығармаларда дәстүр мен жаңашылдық үндескен.
- Күйші ұзақ өмір сүріп, өнер жолында ғасырлық белесті бағындырған. Ол 1955 жылы 94 жасында Алматыда дүниеден озған.
- Дина өмірінің соңғы жылдарында Қазақстан Композиторлар одағының мүшесі болды. Бұл оның шығармашылық еңбегінің ресми мойындалғанын көрсетеді.
- 1937 жылы Дина алғаш рет Алматыға шақырылып, халық өнерін насихаттау ісіне белсене араласты. Осы сапардан кейін оның аты бүкіл елге кеңінен тарады.
- Ол Мәскеу, Ленинград және басқа қалаларда өткен мәдени шараларда қазақ күй өнерін таныстырды. Бұл сапарлар оның беделін арттыра түсті.
- Дина қазақ халқының дәстүрлі музыкасын сақтап қана қоймай, оны жаңа биікке көтере білді. Ол күйлерінде заманауи сарындарды да үйлестіре білді.
- Ұлы Отан соғысы жылдарында ол халықты жігерлендірген патриоттық күйлер шығарды. Бұл шығармаларда ел мен жерге деген сүйіспеншілік сезілді.
- Ол күйді тек көңіл көтеру құралы ретінде емес, өмірді, тарихты, адамның жан дүниесін бейнелеу тілі ретінде қарастырған. Осы көзқарасы арқылы күй өнерінің маңызын арттыра түсті.
- Күйші халық арасында өте қарапайым, сабырлы, мейірімді адам ретінде танылған. Оның кішіпейілдігі мен кісілігі де ел есінде сақталған.
- Дина Нұрпейісованың өнерін жалғастырған шәкірттері көп болған. Олардың ішінде Қали Жантілеуов сияқты белгілі күйшілер де бар.
- Динаның күйлері радиодан жазылып, нотаға түсіріліп, кейінгі ұрпаққа мұра болып қалды. Бұл оның шығармаларының ғылыми тұрғыда зерттелуіне мүмкіндік берді.
- Оның есімімен көптеген мектептер, мәдениет үйлері және көше атаулары аталады. Бұл оның ел жадында сақталғанын білдіреді.
- Атырау облысында Дина Нұрпейісова атындағы саз колледжі жұмыс істейді. Бұл оқу орны дәстүрлі музыка саласында мамандар даярлайды.
- Күйші қазақ әйелдерінің өнерге араласуына жол ашқан тұлғалардың бірі ретінде бағаланады. Оның табандылығы мен өнерге деген адалдығы үлгі ретінде көрсетіледі.
- Дина көптеген халықаралық мәдени байланыстардың орнауына себепші болды. Ол арқылы әлем қазақ халқының күй өнерімен танысты.
- Оның шығармаларында әлеуметтік, рухани, ұлттық тақырыптар кеңінен көрініс тапқан. Бұл оның терең ойлы композитор болғанын аңғартады.
- Дина отбасылы болған, бірнеше бала тәрбиелеп өсірген. Оның балалары да анасының өнеріне құрметпен қарап, мұрасын сақтауға атсалысқан.
- Күйшінің өмірі мен шығармашылығы туралы кітаптар, ғылыми еңбектер мен деректі фильмдер жарық көрген. Бұл туындылар оның бейнесін жан-жақты ашып көрсетеді.
- Динаның күйлерінде қазақтың кең даласы, табиғаты, халқының мінезі, тұрмысы бейнеленген. Әр күй өз алдына бір өмір шежіресі сияқты әсер қалдырады.
- Ол ұзақ өмірінде түрлі тарихи кезеңдерді бастан кешірді. Қазақ хандығының соңғы сарқыншақтарынан бастап кеңес дәуіріне дейінгі өмір кезеңдері оның шығармаларында көрініс тапқан.
- Дина сахнаға шыққанда көрермен ерекше тынышталып, домбыра үнімен бірге тербелетін болған. Бұл оның күй орындау шеберлігінің биік деңгейде болғанын көрсетеді.
- Оның соңғы жылдардағы өнерін Қазақ радиосы мен филармония жазбалары арқылы тыңдауға болады. Бұл жазбалар ұлттық мұра ретінде сақталуда.
- 100 жылдық мерейтойы кезінде Дина Нұрпейісованың құрметіне арналған республикалық іс-шаралар ұйымдастырылды. Бұл шаралар оның ел алдындағы еңбегінің жоғары бағаланғанының дәлелі болды.
Дина Нұрпейісова жайлы осындай мәліметтер оның қазақ халқының мәдениетіне сіңірген еңбегінің қаншалықты зор екенін көрсетеді. Ол күй өнерін тек сақтап қоймай, оны жаңа деңгейге көтере білген дара тұлға болды. Оның есімі ұлттық рух пен өнердің символына айналды. Динаның шығармалары әлі де жүректерді тербеп, ұрпаққа шабыт сыйлауда.
