Чарльз Дарвин – биология ғылымындағы ең ықпалды тұлғалардың бірі, оның эволюция теориясы адамзат дүниетанымын түбегейлі өзгертті. Алайда Дарвиннің өмірі мен еңбектері тек «түрлердің пайда болуы» кітабымен шектелмейді. Оның ғалым ретіндегі қалыптасу жолы, жеке мінезі мен зерттеуге деген ынтасы да назар аударарлық. Төменде ғалым жайлы сирек кездесетін әрі мазмұнды мәліметтер берілген.
- Чарльз Дарвин алғашқыда дәрігер болуды мақсат еткен. Бірақ Эдинбург университетінде оқып жүргенде хирургияға деген қорқынышы мен жансыз денелермен жұмыс істеуге деген жиіркеніш оны бұл ойынан айнытқан.
- Ол кейін әкесі ұсынысымен дін қызметкері болуға бел буып, Кембридж университетіне түсті. Алайда шіркеу қызметіне қызығушылығы аз болғандықтан, табиғатты зерттеуге көбірек уақыт бөлді.
- Дарвиннің ғылымға қызығушылығын оятқан адам – ботаник профессор Джон Стивенс Генслоу болды. Ол Чарльзды саяхатқа шығуға, табиғатты бақылауға және ғылыми жазбалар жүргізуге ынталандырған.
- 1831 жылы Дарвин «Бигль» атты зерттеу кемесіне натуралист ретінде сапарға шықты. Бұл саяхат бес жылға созылып, оның өміріндегі ең шешуші кезеңге айналды.
- Сол саяхат кезінде ол Галапагос аралдарындағы түрлі жануарларды бақылап, олардың мекен ету ортасына байланысты әртүрлі бейімделгенін байқады. Бұл бақылаулар кейін эволюциялық ілімнің негізін қалауға себеп болды.
- Дарвин бала кезінен жәндіктер мен тастар жинауға құмар болған. Бұл әдеті өмір бойы сақталып, оның табиғатқа деген қызығушылығын арттырды.
- Ғалым өте ұяң әрі тұйық адам болған. Ол көпшілік алдында сөз сөйлеуден қашқақтап, зерттеу жүргізуге және жазуға көбірек көңіл бөлген.
- Оның әйелі Эмма Уэджвуд – өз немере қарындасы болатын. Олардың некесі 40 жылдан астам уақытқа созылды және 10 баласы дүниеге келді.
- Дарвин өзін-өзі денсаулығы нашар деп санағанымен, нақты бір ауруға шалдыққаны туралы нақты дерек жоқ. Ол өмір бойы бас ауруы, жүрек айну, шаршау сынды белгілерге шағымданып жүрді.
- Ол ешқашан өз теориясын «эволюция» сөзімен атаған жоқ. Оның орнына «шығу тегі» және «түрлердің өзгерісі» сияқты терминдерді қолданды.
- «Түрлердің шығу тегі» атты еңбегі алғаш рет 1859 жылы жарық көрді және алғашқы күні түгел сатылып кеткен. Бұл кітап ғылымдағы төңкеріске себеп болды.
- Бұл еңбегінде Дарвин адам эволюциясын тікелей қозғамаған. Ол тек тірі ағзалардың біртіндеп өзгеруіне назар аударып, адамның шығу тегін кейінгі еңбектерінде ғана талдаған.
- Ғалым эволюцияны тек қана табиғи сұрыпталумен түсіндірмеді. Ол жыныстық сұрыпталу теориясын да ұсынып, жануарлардағы тартымдылық пен мінез-құлықты сол арқылы түсіндіруге тырысты.
- Дарвин жануарлардың эмоциясын зерттеуге де ерекше көңіл бөлген. Ол иттердің, маймылдардың және басқа да тіршілік иелерінің мимикасы мен қимыл-қозғалысын бақылау арқылы эмоцияның биологиялық негізін түсіндіруге тырысты.
- Ол эволюция теориясын қолдаушылармен қатар, оған қарсы шыққан ғалымдардың да көп болғанын жақсы білді. Дарвин бұл пікірталастарға сирек араласып, ғылыми дәлелдер арқылы ғана жауап беруге тырысқан.
- Чарльз өз өмірінде бірнеше рет саяхатқа шығуға тырысқанымен, денсаулығына байланысты көп жағдайда үйінде отырып жұмыс істеді. Оның шығармаларының көбі дәл осы үйде жазылды.
- Ол өсімдіктерге де ерекше қызығушылық танытқан. Дарвин тозаңдану, өсімдіктердің қозғалысы және жарыққа деген реакциясы туралы бірнеше еңбек жазған.
- Ғалым табиғаттағы кез келген құбылысты байыппен зерттеп, ұсақ детальдерге назар аударған. Оның дәптерлері мен жазбалары өте нақты әрі жүйелі түрде жүргізілген.
- Дарвиннің 1871 жылы жарық көрген «Адамның шығу тегі» атты еңбегі қоғамда үлкен дау тудырды. Бұл еңбекте адам мен жануардың ортақ арғы тегі туралы батыл тұжырымдар айтылды.
- Чарльз Дарвин өз заманында беделді Корольдік қоғамның және басқа да ғылыми ұйымдардың мүшесі болған. Ғылымдағы жаңалықтарына қарамастан, ол әріптестерімен өте сыпайы қарым-қатынаста болған.
- Ол Лондондағы Вестминстер аббаттығына жерленді. Бұл Англияда аса көрнекті тұлғаларға ғана бұйыратын құрмет.
- Дарвиннің ғылыми жұмыстары қазіргі биология мен генетиканың негізін қалады. Оның идеялары бүгінгі күнге дейін өзекті болып келеді.
- Чарльздің өмірі мен мұрасы туралы көптеген кітаптар мен фильмдер жарық көрген. Ол әлемдік ғылым тарихында аты алтын әріппен жазылған тұлғалардың бірі.
- Оның атымен бірнеше университеттер, мекемелер және географиялық нысандар аталған. Бұл оның ғылымдағы орнының айрықша екенін дәлелдейді.
- Дарвин ғылым мен дінді қатаң түрде қарсы қоймаған. Ол сенім мен білімнің қатар өмір сүре алатынын айтып, діни тақырыптарға ашық қарсылық білдірмеген.
Чарльз Дарвин туралы осындай тың деректер оны тек ғалым ретінде емес, тұлға ретінде де тереңірек тануға мүмкіндік береді. Оның табандылығы, байқағыштығы мен еңбекқорлығы адамзат дамуына зор үлес қосты. Ғылымға деген адалдығы мен жанкештілігі бүгінгі ұрпаққа үлкен үлгі бола алады. Дарвин – тек эволюция теориясының авторы ғана емес, табиғатты сүйіп, оны бүкіл өміріне арнаған жан.
