Адамзат тарихындағы ең қасіретті оқиғалардың бірі саналатын Бірінші дүниежүзілік соғыс әлем картасын түбегейлі өзгертіп, қоғам өміріне терең із қалдырды. Төрт жылға созылған бұл алапат қақтығысқа қатысты деректер зерттеушілердің назарын әлі күнге дейін аударып келеді. Тарихи оқиға туралы тың ақпараттар мен қызықты мәліметтер бұл соғыстың бұрын белгісіз болып келген қырларын аша түседі. Төменде Бірінші дүниежүзілік соғысқа қатысты көпшілікке танымал емес ерекше деректер ұсынылады.
- Соғыс басталған кезде көптеген елдерде оны тез аяқталатын қысқа қақтығыс болады деген пікір кең тараған. Алайда соғыс төрт жылдан астам уақытқа созылып, тарихтағы ең ұзақ әрі ауыр соғыстардың біріне айналды.
- Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде алғаш рет химиялық қару жаппай қолданысқа енді. Неміс әскері 1915 жылы Ипр шайқасында улы газ пайдаланғаннан кейін, химиялық шабуыл басқа тараптарда да кеңінен қолданыла бастады.
- Бұл соғыс әлемдік тарихта алғаш рет танктердің қолданылуымен ерекшеленді. Алғашқы танк 1916 жылы британдық әскерлердің Сомма шайқасында неміс позицияларына шабуыл жасау мақсатында пайдаланылды.
- Әуе күштері Бірінші дүниежүзілік соғыста алғаш рет маңызды әскери міндеттерді атқарды. Соғыс басталғанда ұшақтар тек барлау жұмыстарымен айналысса, кейінірек әуе шайқастарына қатысып, әуе кемелерін жою мен бомбалау операцияларын жүзеге асырды.
- Бірінші дүниежүзілік соғыстың ең ерекше оқиғаларының бірі – 1914 жылғы желтоқсандағы «Рождестволық бітім». Қарсылас тараптар Рождество мерекесі кезінде уақытша бітім жариялап, жауынгерлер окоптардан шығып, бір-бірімен сыйлық алмасқан.
- Соғыс кезінде көптеген әскерлер үшін окоптық өмір күнделікті қалыпқа айналды. Кейде жауынгерлер бірнеше ай бойы жер астында, тар әрі дымқыл окоптарда өмір сүруге мәжбүр болды.
- Бұл соғыста әскери дулыға алғаш рет қолданылды. 1915 жылы француз әскері темір дулығаны енгізіп, сарбаздардың өмірін сақтап қалуға мүмкіндік берген бұл тәжірибе көп ұзамай басқа елдерде де қолданылды.
- Бірінші дүниежүзілік соғыстың соңында Осман, Австро-Венгрия және Ресей империялары ыдырап, жаңа тәуелсіз мемлекеттер пайда болды. Бұл оқиға Еуропаның саяси картасын түбегейлі өзгерткен үлкен тарихи бетбұрыс еді.
- Соғыс кезінде миллиондаған әйелдер зауыттарда, госпитальдарда және көлік қызметінде жұмыс істеп, майдандағы сарбаздарды қажетті құралдармен қамтамасыз етті. Бұл кезең әйелдердің қоғамдағы рөлі мен құқығының артуына ықпал етті.
- Танымал жазушы Эрнест Хемингуэй соғысқа ерікті ретінде қатысып, ауыр жараланған. Бұл оқиғалар кейіннен оның «Қош бол, майдан!» романында баяндалған.
- Осы соғыста 65 миллионнан астам адам әскер қатарына шақырылды. Бұл адамзат тарихындағы ең ауқымды мобилизациялардың бірі ретінде танылды.
- «Қызыл барон» атауымен танылған неміс ұшқышы Манфред фон Рихтгофен соғыс кезінде 80-нен астам жаудың ұшағын атып түсіріп, әуе соғыстарының әйгілі кейіпкеріне айналды.
- Бірінші дүниежүзілік соғыста пошта көгершіндері кеңінен қолданылды. Олар майдан мен штаб арасында хат-хабарларды жеткізу арқылы жүздеген жауынгердің өмірін құтқарды.
- Соғыс кезінде тұңғыш рет жаппай насихат жұмыстары жүргізілді. Соғысушы мемлекеттер халықтың көңіл-күйін басқару үшін арнайы плакаттар мен газеттерді пайдаланды.
- Соғыс аяқталған соң, 1919 жылы Версаль келісіміне қол қойылып, Германия мен оның одақтастарына қатаң талаптар қойылды. Бұл келісім Екінші дүниежүзілік соғыстың тұтануына себептердің біріне айналды.
Аталған тарихи мәліметтер Бірінші дүниежүзілік соғыстың адамзат тарихындағы маңызын және оның ұзақ уақыт бойы ұмытылмайтын із қалдырғанын көрсетеді. Бұл деректер соғыстың жойқын әсерін тереңірек түсініп, бейбітшіліктің қадірін ұғынуға мүмкіндік береді. Тарихи зерттеулер бұл тақырыпта әлі де жалғасуда және болашақта тың мәліметтермен толыға түсетіні сөзсіз. Сондықтан Бірінші дүниежүзілік соғыс тарих беттерінде адамзат үшін мәңгі сабақ болып қала бермек.
