Балқаш көлі – Қазақстанның шығысында орналасқан ірі әрі ерекше табиғи су айдыны. Оның географиялық, гидрологиялық және экологиялық ерекшеліктері көптеген зерттеушілер мен саяхатшылардың қызығушылығын тудырады. Көлдің ерекшелігі оның бір бөлігінің тұщы, ал екінші жағының ащы болуында. Төменде Балқаш көліне қатысты бұрын көп айтыла бермейтін, бірақ назар аударуға тұрарлық қызықты мәліметтермен таныса аласыз.
- Балқаш көлі көлемі жағынан Қазақстандағы ең үлкен көлдердің бірі болып саналады. Оның ауданы шамамен 16 400 шаршы шақырымды құрайды.
- Көлдің ерекшелігі – ол бір жартысында тұщы, екінші жартысында ащы суға ие. Бұл құбылыс көлге құятын өзендердің орналасуына және су айналымының ерекшелігіне байланысты.
- Іле өзені Балқаштың негізгі су көзі болып табылады. Бұл өзен тұщы бөлікті қамтамасыз етеді және көл суының шамамен 70 пайызын береді.
- Көлдің шығыс бөлігі тереңірек және тұздырақ. Бұл бөлікте су айналымы баяу жүретіндіктен, тұздылық деңгейі жоғарылайды.
- Балқаш көлі теңіз деңгейінен 340 метр биіктікте орналасқан. Оның ұзындығы 600 шақырымға жуық, ал ең кең жері 74 шақырымды құрайды.
- Көлдің тереңдігі әртүрлі, орташа тереңдігі шамамен 5,8 метр болса, ең терең жері 26 метрге дейін жетеді. Бұл оны балық шаруашылығы үшін қолайлы су айдынына айналдырады.
- Балқаш атауы түркі тілінен шыққан және «бал» мен «қаш» сөздерінің тіркесінен құралған деген болжам бар. Бір нұсқада ол «бал татитын көл» деген мағынаны білдіреді.
- Көл маңында ежелгі қоныстар мен мәдени ескерткіштер орналасқан. Бұл өңірдің ежелгі өркениеттермен тығыз байланысты екенін көрсетеді.
- Балқаш аймағында климат континенттік әрі құрғақ. Жазда ауа температурасы +40 градусқа дейін жетсе, қыста –30 градусқа дейін төмендеуі мүмкін.
- Көл суының құрамында минералдар көп. Бұл оның өсімдіктер мен балықтар үшін қоректік орта ретінде маңыздылығын арттырады.
- Балқашта 20-дан астам балық түрі кездеседі. Оның ішінде көксерке, сазан, алабұға және табан сияқты шаруашылық маңызы бар түрлер бар.
- Көл аймағы құстардың көктемгі және күзгі миграциялық жолында орналасқан. Мұнда қаздар, үйректер, шағала тәрізді ондаған құс түрлері уақытша аялдайды.
- Кеңес дәуірінде Балқаш көлі маңында түрлі өндіріс орындары салынған. Бұл экологияға айтарлықтай әсер етіп, су сапасының төмендеуіне себеп болған.
- Соңғы жылдары көл деңгейінің төмендеуі байқалады. Бұл құбылыс су ресурстарының тиімсіз пайдаланылуымен және климаттың өзгеруімен байланысты.
- Балқаш өңірі туризм үшін де маңызды аймақ саналады. Табиғаты, аң-құсы және көл жағасындағы демалыс орындары туристерді қызықтырады.
- Көлдің солтүстігінде Сарыесік-Атырау шөлі, ал оңтүстігінде Бетпақдала орналасқан. Бұл Балқашты ерекше географиялық ортаға айналдырады.
- Балқаш көлі Каспий және Аралдан кейінгі ең ірі тұйық су айдыны ретінде белгілі. Ол Жер шарындағы тұйық көлдердің қатарында ерекше орын алады.
- Көл маңында сирек кездесетін жануарлар мен өсімдіктер тіршілік етеді. Олар экожүйенің байлығын және табиғи тепе-теңдікті сақтауға көмектеседі.
- Балқаш – су ресурстары тапшылығы мәселесінде ерекше назарда тұрған нысан. Оның болашағы бүкіл аймақтың экологиялық тұрақтылығымен тығыз байланысты.
- Ғалымдар Балқаш суының құрамын үздіксіз зерттеп келеді. Бұл деректер су сапасын бақылау және экологиялық саясатты қалыптастыру үшін қажет.
- Көлдің тұзды бөлігіндегі су мөлдірлігі төмен болады. Ал тұщы жағында су айқынырақ, бұл да биологиялық алуан түрлілікке әсер етеді.
- Жергілікті халық көлді киелі деп санайды. Балқашты аңыздар мен жырларда жиі кездестіруге болады.
- Балқаштың жағалауында орналасқан қала да көлмен аттас. Бұл қала металлургия және балық шаруашылығы салаларымен танымал.
- Қазіргі таңда Балқаш көлін сақтау үшін түрлі ғылыми және мемлекеттік бағдарламалар жүзеге асырылуда. Олар көлдің деңгейін, флорасы мен фаунасын сақтауға бағытталған.
- Балқаш – қазақ жеріндегі тек табиғи нысан ғана емес, тарихи-мәдени маңызы бар ерекше аймақ. Оның жай-күйі тек экологияға емес, ұлттық мұраға да әсер етеді.
Бұл деректер Балқаш көлі – Қазақстанның ғана емес, бүкіл Орталық Азияның маңызды табиғи нысаны екенін дәлелдейді. Оның ерекше құрылымы, экологиялық және тарихи мәні көлді зерттеу мен қорғаудың маңыздылығын арттыра түседі. Балқаш жайлы білу – тек географиялық білім емес, табиғатқа деген жауапкершілікті терең түсінудің жолы. Мұндай табиғи байлықтар бізге аманат ретінде берілген құндылықтар болып қала береді.
