Арктика – Жер шарының ең солтүстігінде орналасқан ерекше аймақ. Мұнда мұз басқан мұхиттар, қыс мезгілінде толассыз қараңғылық және шексіз аяз билік етеді. Бұл өңір табиғаттың қаталдығына қарамастан, өзінің биологиялық әртүрлілігімен, географиялық ерекшеліктерімен және климаттық маңызымен адамзатты таңғалдырып келеді. Төменде Арктика туралы кеңінен белгілі бола бермейтін сирек деректер мен қызықты мәліметтер келтірілген.
- Арктика атауы грек тіліндегі «арктос» сөзінен шыққан. Бұл сөз «аю» дегенді білдіреді және аспандағы Үлкен Аю шоқжұлдызына байланысты қойылған.
- Арктикада нақты материк жоқ. Бұл аймақ Солтүстік Мұзды мұхиттың үстіндегі алып мұз жамылғысынан тұрады.
- Арктикада орналасқан Солтүстік полюс теңіз деңгейінде орналасқан. Мұнда тұрақты құрлық болмайды, тек қалқып жүрген мұз қабаттары бар.
- Арктиканың аумағына сегіз мемлекет кіретіні мойындалған. Олар: Канада, АҚШ, Ресей, Норвегия, Дания (Гренландия арқылы), Исландия, Швеция және Финляндия.
- Арктикалық аймақта қыс айларында полярлық түн орнайды. Бұл кезде күн бірнеше апта, кейде тіпті ай бойы көкжиектен көтерілмейді.
- Жаз айларында Арктикада күн мүлде батпайтын кезең – полярлық күн болады. Бұл құбылыс күндізгі жарықтың бірнеше апта бойы үзілмей тұруына әкеледі.
- Арктика әлемдегі ең суық аймақтардың бірі саналса да, Антарктида одан да суық. Дегенмен Арктикада желдің күші мен ылғалдылығы жоғары болғандықтан, суық қаттырақ сезіледі.
- Арктикада белсенді вулкандар жоқ, бірақ теңіз түбінде геотермалдық белсенділік байқалады. Мұндай аймақтарда ерекше тіршілік формалары кездеседі.
- Мұз қабатының қалыңдығы бірнеше метрге дейін жетеді. Бірақ климаттық өзгерістерге байланысты соңғы онжылдықта бұл қабат айтарлықтай жұқарған.
- Арктика – әлемдегі ең ірі мұздық аюлардың тіршілік ету ортасы. Олар мұз үстінде аң аулап, өмір сүруіне қажетті ресурстарды табады.
- Теңіздегі морждар мен итбалықтар да Арктикаға тән жануарлар. Бұл жануарлар суыққа бейімделген және мұз астында тыныс алу үшін мұздағы тесіктерді пайдаланады.
- Арктикада инуиттер және басқа да байырғы халықтар мекендейді. Олар ғасырлар бойы осы қатаң табиғат жағдайларына бейімделіп өмір сүріп келеді.
- Қазіргі кезде Арктикада табиғи ресурстарға байланысты геосаяси мүдделер күшейіп отыр. Мұнда мұнай мен газ қорларының мол екені анықталған.
- Арктика – климат өзгерісінің әсерін ең бірінші сезінетін аймақтардың бірі. Мұздың еруі теңіз деңгейінің көтерілуіне және экожүйелердің бұзылуына әкелуі мүмкін.
- Мұз еруі салдарынан кеме қатынасы үшін жаңа жолдар ашылуда. Бұл солтүстік теңіз жолының стратегиялық маңызын арттырып отыр.
- Арктиканың флорасы аз әрі төзімді өсімдіктерден тұрады. Мұнда мүк, қына және сирек гүлді шөптер ғана өседі.
- Ауа райының қолайсыздығына қарамастан, Арктикада ғылыми станциялар жұмыс істейді. Бұл станциялар климат, биология, геофизика сияқты бағыттарда зерттеулер жүргізеді.
- Арктикалық мұз астында түрлі балық түрлері тіршілік етеді. Олардың көпшілігі тек суық суларға ғана бейімделген.
- Арктикада тұман жиі болады және ол көбінесе теңіз суының салқындығынан пайда болады. Бұл жағдай кеме қатынасын қиындатады.
- Арктиканың экожүйесін қорғау үшін халықаралық келісімдер мен жобалар қабылданған. Бұл аймақтың табиғи тепе-теңдігін сақтау бүкіл әлем үшін маңызды саналады.
Осы мәліметтер Арктиканың тек географиялық ұғым ғана емес, Жер экожүйесінің ажырамас бөлігі екенін көрсетеді. Бұл деректер арқылы оның табиғи байлығы мен климатқа тигізер әсерін тереңірек түсінуге болады. Арктиканың тағдыры – бүкіл адамзаттың ортақ жауапкершілігі. Сондықтан бұл ерекше аймақты сақтау – болашақ ұрпақ үшін аса маңызды міндеттердің бірі.
