Ақ аюлар Арктика табиғатының ажырамас бөлігі және солтүстіктің символы ретінде кеңінен танымал. Бұл алып жыртқыштар өздерінің төзімділігімен, бейімделгіштігімен және ерекше өмір салтымен адамзатты таңғалдырып келеді. Олардың тіршілігі, анатомиялық ерекшеліктері мен мінез-құлқы жайлы көптеген мәліметтер әлі күнге дейін ғылыми қызығушылық тудырады. Енді осы ерекше тіршілік иесіне қатысты нақты деректерге назар аударайық.
- Ақ аюлар Арктикадағы ең ірі жыртқыш сүтқоректілер қатарына жатады. Ересек еркек аюдың салмағы 800 килограмға дейін жетуі мүмкін, ал ұзындығы 3 метрге жуықтайды.
- Бұл аюлардың жүні ақ болып көрінгенімен, шын мәнінде оның түктері мөлдір және ішіне жарықты өткізіп жібереді. Тері астындағы қара тері күн сәулесін жақсы сіңіруге көмектеседі.
- Ақ аюлардың май қабаты өте қалың, ол суық ауа райынан қорғап қана қоймай, аштық кезінде энергия көзіне айналады. Бұл қабат кейде 10 сантиметрге дейін жетеді.
- Олар керемет жүзгіштер және ашық мұхитта бірнеше шақырымға дейін еркін жүзе алады. Тіпті кейде бірнеше күн бойы тоқтамай жүзетін кездері болады.
- Ақ аюлар негізінен мұз үстінде аң аулайды және басты азығы – тюленьдер. Олар тыныс алуға арналған мұз саңылауларын бақылап, жыртқыштық әрекетін күтумен жүзеге асырады.
- Бұл аңдар иіс сезу қабілетімен ерекшеленеді, олар тюленьді 1,5 километр қашықтықтан сезе алады. Мұздың астындағы жемтікті де дәл таба біледі.
- Ақ аюлар жалғызбасты өмір сүреді және тек көбею кезінде ғана жұп құрайды. Аталықтары аналықтарды көбіне ұзақ қашықтықтан іздеп табады.
- Жүктілік кезінде аналық аюлар қысқы апан қазады және сол жерде төлдейді. Әдетте олар екіге дейін күшіктейді, ал оларды бірнеше ай бойы еметіп асырайды.
- Күшіктер алғаш дүниеге келгенде соқыр, түксіз және өте әлсіз болады. Тек бірнеше аптадан кейін ғана олар көзі ашылып, жүні өсіп, анасы соңынан еріп жүре бастайды.
- Ақ аюлардың тіршілік ету ортасы – теңіз мұзы, сол себепті климаттың жылынуы оларға үлкен қауіп төндіреді. Мұз қабаты азайған сайын олар азық табуда қинала бастайды.
- Бұл аңдар кейде 10 күнге дейін аш қалуы мүмкін, өйткені аңшылық сәтсіз аяқталады. Алайда олар ұзақ уақыт аштыққа төтеп бере алатындай бейімделген.
- Ақ аюлардың өмір сүру ұзақтығы табиғи ортада 20-25 жыл аралығында болады. Алайда кейбір аюлар 30 жылға дейін өмір сүргені тіркелген.
- Олар мұз үстімен жүргенде салмағын тең бөлу үшін төрт табанын кең жайып басады. Бұл тәсіл олардың мұз бетінде батпай жүруіне көмектеседі.
- Ақ аюдың табанында терісі мен жүні бар, бұл сырғанаудан сақтайды және суықтан қорғайды. Сонымен қатар табан іздері өте ірі әрі айқын болады.
- Бұл аңдар адамдардан алыстауға тырысады, бірақ кейде ауылдарға жақындап, тамақ іздейтін жағдайлар кездеседі. Мұндай кезде арнайы қызметтер оларды қауіпсіз жерге көшіреді.
- Ақ аюлар суда жүргенде де дене температурасын тұрақты ұстай алады. Олардың дене температурасы орта есеппен 37 градус шамасында сақталады.
- Олар қысқы ұйқыға жатпайды, тек буаз аналықтары ғана апанда ұзақ уақыт тынығуға көшеді. Басқа аюлар қыс бойы белсенді тіршілік етеді.
- Ақ аюлардың көру қабілеті жақсы дамыған және олар алыстан қозғалысты оңай байқайды. Бұл қабілет аңшылық кезінде үлкен рөл атқарады.
- Адам әрекеті, әсіресе мұнай өндіру мен кеме қатынасы олардың мекендеу аймақтарына зиян келтіріп отыр. Бұл факторлар тіршілік ету аумағының тарылуына алып келуде.
- Қазіргі таңда ақ аюлар Халықаралық табиғат қорғау одағының Қызыл тізіміне енгізілген. Бұл олардың популяциясының азаю қаупі бар екенін көрсетеді.
- Ақ аюлардың тіршілігін зерттеу үшін ғалымдар спутниктік қадағалау құралдарын пайдаланады. Бұл технология олардың миграция жолдарын нақты анықтауға мүмкіндік береді.
- Бұл жануарлар Арктикада экожүйе тепе-теңдігін сақтауда маңызды рөл атқарады. Олар азықтық тізбекте ең жоғарғы жыртқыш ретінде экологиялық бақылау жүргізеді.
- Ақ аюлар суда жүзгенде мұрындарын жауып, демін ұзақ ұстай алады. Олар 2 минуттан артық уақыт су астында қалуға қабілетті.
- Олардың жүні су өткізбейді, сондықтан суда жүрген соң сілкініп, бірден құрғап кетеді. Бұл ерекшелік оларға суықта қатып қалудан сақ болуға көмектеседі.
- Ақ аюлар түнгі уақытта да белсенді болады және тәуліктің кез келген мезгілінде аң аулауы мүмкін. Олар тіршілік ету жағдайына бейімделген иілгіш тіршілік иесі.
- Мұз қабаттары еріген сайын ақ аюлар құрлықта азық іздеуге мәжбүр болып жүр. Бұл олардың табиғи тіршілік қалпынан ауытқуына себеп болуда.
- Ақ аюдың жүні мен терісі жергілікті халық үшін маңызды болған. Кейбір солтүстік аймақтардың тұрғындары оны киім мен тұрмыстық бұйымдар жасауға қолданған.
- Ақ аюдың жейтін басты азығы – тюлень болғанымен, ол кейде балықты, теңіз құстарын және олардың жұмыртқаларын да қорек етеді. Азықтың жетіспеушілігі оны балама жол іздеуге итермелейді.
- Ақ аюлар салмақты баяу жинап, маусымдық түрде семіреді. Жазда салмағы азайса, қыста қайтадан жинай бастайды.
- Ақ аюлар табиғат аясында шулы емес және аң аулау кезінде өте тыныш қозғалады. Олар жыртқыштық әрекетін байқалмай, біртіндеп іске асырады.
Ақ аюларға қатысты келтірілген бұл деректер олардың табиғаттағы рөлін және күрделі тіршілік жағдайын айқын көрсетеді. Олар климаттың өзгеруіне бірінші болып жауап беретін жануарлар қатарында, сондықтан олардың тағдыры бүкіл экожүйенің болашағымен тығыз байланысты. Ғылыми зерттеулер мен табиғат қорғау шаралары бұл ерекше тіршілік иесін сақтап қалуға бағытталуда. Ақ аюды қорғау – солтүстік полюстің болашағына деген қамқорлықтың көрінісі.
