Анкилозаврлар – динозаврлар дәуіріндегі ең ерекше жаратылыстардың бірі. Олардың дене құрылысы, өмір сүру дағдылары мен қорғаныс тәсілдері көптеген зерттеушілердің қызығушылығын тудырған. Бұл алып шөпқоректі жануарлар тек көлемімен ғана емес, сонымен қатар сауытты терісімен және ерекше құйрық сүйегімен танымал. Енді анкилозаврлар жайлы сирек кездесетін әрі танымдық деректерге көз жүгіртейік.
- Анкилозаврлар шамамен 66–84 миллион жыл бұрын, Бор кезеңінің соңында өмір сүрген. Олар динозаврлар жойылып кеткенге дейінгі соңғы ірі шөпқоректілердің бірі болған.
- Бұл динозаврлардың ұзындығы орта есеппен 6–8 метрге дейін жеткен. Кейбір үлгілері 10 метрге жуықтағаны жөнінде деректер бар.
- Салмағы 4 тоннаға дейін жететін анкилозаврлар жер бетінде баяу қозғалғанымен, өте мықты сауытпен қорғалған. Олардың сүйекті қалқандары жауға қарсы мықты қалқан қызметін атқарған.
- Анкилозаврдың арқа терісі көптеген қатты сүйек тақташаларымен қапталған. Бұл сауыт оларды тираннозавр сынды жыртқыштардан қорғаған.
- Ең ерекше ерекшелігі – олардың құйрығының ұшындағы сүйекті шоқпар тәрізді құрылым. Бұл құрал жаудан қорғану үшін тиімді қару болған.
- Құйрық соққысы жыртқыштардың сүйегін сындыра алатындай күшті болған. Зерттеушілердің пікірінше, анкилозавр бір соққымен қарсыласының аяғын немесе қабырғасын жарақаттай алған.
- Анкилозаврлар шөппен қоректенген, олардың тісі жапырақтарды үзіп жеуге бейімделген. Жемтігін шайнауға арналмаған, тек жұлуға ғана икемделген.
- Ми көлемі өте кішкентай болғанымен, иіс сезу қабілеті жақсы дамыған. Бұл оларды жау жақындағанда сезінуге көмектескен.
- Анкилозаврлардың көру аймағы кең болған, көздері басының екі жағында орналасқан. Бұл оларға айналаны жақсы бақылауға мүмкіндік берген.
- Олар топпен емес, жеке өмір сүрген деген болжам бар. Жеке тіршілік ету – қауіп төнгенде қозғалысты азайтып, жасырынып қалуға бейімділік берген.
- Анкилозаврлардың кейбір түрлерінің сауыты олардың денесімен бірге өскен. Бұл сауыт жеке сүйектер емес, тері астының бір бөлігіне айналған қатты құрылымдар болған.
- Олардың сүйекті қалқанында тікенектер мен төмпешіктер орналасқан. Бұл элементтер анкилозаврға тек қорғаныс емес, қарсыласты қорқыту үшін де қызмет еткен.
- Ғалымдар анкилозаврлардың сүйек құрылымы мен сауытына қарап, оларды ежелгі танкпен салыстырған. Олар қорғануға негізделген ең жетілген динозаврлар санатына жатады.
- Анкилозаврдың табанында жалпақ, мықты тырнақтар болған. Бұл тырнақтар жұмсақ жерді қазып, өсімдіктердің тамырын іздеуге көмектескен болуы мүмкін.
- Қазіргі кезде анкилозаврлардың бірнеше түрі анықталған. Олардың ішінде ең танымалы – Ankylosaurus magniventris деп аталады.
- Анкилозавр қазбалары Солтүстік Америкада, әсіресе АҚШ пен Канада аумағында көп табылған. Бұл аймақ олар өмір сүрген негізгі мекен болған деген тұжырым бар.
- Осы динозаврдың атауы ежелгі грек тілінен аударғанда «иілмейтін кесіртке» деген мағына береді. Бұл атау олардың сауытындай қатты дене құрылысына байланысты қойылған.
- Анкилозаврлардың терісінде тері асты сүйек қабаттары – остеодермдер болған. Мұндай құрылымдар бүгінгі крокодил мен кейбір тасбақаларда да кездеседі.
- Олардың қаңқасы толық қалпына келтірілген сирек үлгілердің бірі ретінде көрмелерде жиі ұсынылады. Көптеген музейлерде анкилозаврдың үлкейтілген моделін көруге болады.
- Кейбір палеонтологтар бұл жануардың сауыты дене температурасын реттеуге де көмектескен деп есептейді. Сүйек құрылымдары арқылы жылу реттеліп отырған деген жорамал бар.
Анкилозаврлар – табиғаттың ерекше туындысы. Олардың дене құрылысы, мінезі және өмір сүру тәсілдері адамзат тарихында із қалдырған көне тіршілік иелерінің бірі ретінде бағаланады. Бұл мақалада келтірілген мәліметтер олардың көпқырлылығын аша түседі. Осындай деректер ежелгі дәуірді тануға деген қызығушылықты арттырады.
