Акулалар – Жер бетіндегі ең ежелгі жыртқыштардың бірі. Олар миллиондаған жылдар бойы эволюциялық өзгерістерге ұшырағанымен, табиғаттағы ең жетілген аңшылардың қатарында қалып отыр. Бұл теңіз тіршілік иелері туралы көптеген қате түсініктер бар, алайда олардың өмірі шын мәнінде ерекше және таңғажайып. Акулалар туралы қызықты деректер олардың табиғаттағы рөлін, бейімделу қабілеттерін және таңғаларлық ерекшеліктерін жақсырақ түсінуге көмектеседі.
- Акулалар Жер бетінде динозаврлардан бұрын пайда болған. Ғалымдар олардың алғашқы түрлері шамамен 400 миллион жыл бұрын тіршілік еткенін анықтады. Бұл оларды әлемдегі ең ежелгі жыртқыштардың қатарына жатқызады.
- Акула сүйектен емес, шеміршектен тұрады. Олардың қаңқасы басқа балықтардікі сияқты қатты сүйектерден құралмаған, бұл олардың суда жылдам әрі икемді қозғалуына мүмкіндік береді. Шеміршек акулаларды жеңілдетіп, оларды теңіздегі ең жылдам жыртқыштардың біріне айналдырады.
- Акулалардың тістері өмір бойы жаңарып отырады. Олар тісін жоғалтқан сайын орнына жаңасы өседі, бұл үдеріс үздіксіз жалғасады. Кейбір акулалар өмір бойы 30 000-ға дейін тіс ауыстыруы мүмкін.
- Кейбір акула түрлері ұйықтамайды. Олардың көпшілігі тыныс алу үшін үнемі жүзуі қажет, өйткені судың қозғалысы арқылы оттегіні желбезектерімен сіңіреді. Егер олар қозғалысын тоқтатса, тұншығып қалу қаупі бар.
- Ақ акула өзінің дене температурасын суық суда да тұрақты ұстап тұра алады. Басқа балықтардан айырмашылығы, ол метаболизмін реттеу арқылы денесін жылы күйде сақтайды. Бұл оған суық теңіздерде де белсенді түрде аң аулауға мүмкіндік береді.
- Акулалардың көру қабілеті өте жақсы дамыған. Олардың көздері жарықты әлдеқайда жақсы қабылдайды, соның арқасында олар тіпті қараңғы суда да айналасын анық көре алады. Кейбір түрлер ультракүлгін сәулелерді де сезіне алады.
- Олардың иіс сезу қабілеті ерекше дамыған. Акулалар судың ішіндегі қанның иісін бірнеше шақырым қашықтықтан сезе алады. Бұл оларды теңіздегі ең сезімтал аңшылардың біріне айналдырады.
- Акулалардың ерекше электр рецепторлары бар. Олардың басында орналасқан арнайы жасушалар суда электрлік импульстарды анықтай алады. Бұл қасиет оларға балықтардың жүрек соғысын немесе бұлшық ет қимылын сезіп, оңай олжа табуға көмектеседі.
- Теңіздегі ең үлкен балық – кит акуласы. Оның ұзындығы 18 метрге дейін жетуі мүмкін, бірақ ол адамдар мен басқа ірі балықтар үшін қауіпті емес. Бұл алып акула тек ұсақ планктондармен қоректенеді.
- Дүниежүзінде 500-ден астам акула түрі бар. Олардың әрқайсысы өздерінің ерекше тіршілік ету тәсілдерімен ерекшеленеді. Кейбіреулері терең суда өмір сүрсе, басқалары жағалауға жақын жерлерде мекендейді.
- Жүрегі өте баяу соғатын акулалар бар. Гренландиялық акула – әлемдегі ең баяу қозғалатын акулалардың бірі және оның өмір сүру ұзақтығы 400 жылға дейін жетуі мүмкін. Бұл оны ең ұзақ өмір сүретін омыртқалылар қатарына қосады.
- Акулалардың терісі ерекше құрылымға ие. Ол кішкентай, өткір тісшелермен қапталған, бұл олардың суда қозғалысын жылдам әрі жеңіл етеді. Бұл тері құрылымы заманауи жүзу киімдері мен кемелердің сыртқы жабындарын жасауда шабыт көзіне айналған.
- Кейбір акулалар су бетіне секіре алады. Ақ акулалар мен мако акулалары жоғары жылдамдықпен жүзіп келіп, бірнеше метр биіктікке дейін су бетіне секіре алады. Бұл оларға олжаны аулау кезінде күтпеген шабуыл жасауға көмектеседі.
- Акулалардың көбі адамға шабуыл жасамайды. Танымал мифтерге қарамастан, олардың басым бөлігі адамға қызығушылық танытпайды. Көптеген шабуылдар акуланың қорғаныс әрекеті немесе қателік салдарынан орын алады.
- Кейбір акула түрлері жұмыртқа салады, ал басқалары тірі туады. Бұл олардың эволюциялық әртүрлілігін көрсетеді. Кейбір түрлердің жұмыртқалары судың түбінде дамып жатса, басқалары ұрықтарын денесінде дамытып, тірі балаларының туылуын қамтамасыз етеді.
- Акулалар экожүйеде маңызды рөл атқарады. Олар теңіздегі популяцияларды бақылап, теңіз ортасының тепе-теңдігін сақтауға көмектеседі. Егер акулалар азайса, бұл теңіз экожүйесіне үлкен әсер етуі мүмкін.
Акулалар – табиғаттың ерекше әрі күрделі жаратылыстарының бірі. Олар теңіздегі экожүйенің тепе-теңдігін сақтап, табиғаттағы өз міндетін атқарады. Бұл жыртқыштар туралы зерттеулер әлі де жалғасуда және олардың табиғаттағы рөлі жыл өткен сайын тереңірек түсініліп келеді. Акулаларға деген көзқарасты өзгертіп, олардың маңызын түсіну – табиғатты қорғаудың маңызды қадамдарының бірі.
