Әділдік – адамзат қоғамының негізі, кез келген өркениетті ел мен қоғамның тірегі. Әділ шешім мен әділ көзқарас – сенім мен татулықтың бастауы. Тарихтағы ұлы тұлғалар мен ойшылдар бұл ұғымға ерекше мән беріп, оны адамзаттың ең биік құндылығы деп бағалаған. Олардың айтқан нақыл сөздері әділдіктің маңызын терең түсінуге көмектеседі.
«Әділетсіздікке төзген адам – сол әділетсіздікті жасағанмен бірдей.»
– Жан-Жак Руссо.
Ойшыл бұл сөзінде үнсіз келісудің де қауіпті екенін ескертеді. Егер адам әділетсіздікке қарсы тұра алмаса, ол өзі де әділетсіздік жолына түсіп кетуі мүмкін. Руссоның пікірі – азаматтық белсенділік пен жауапкершілікке шақыру.
«Әділдік – қай кезде де ақиқаттан бастау алуы керек.»
– Конфуций.
Қытай философы әділдік ұғымының шынайылықпен тығыз байланысын атап өтеді. Егер бір істің түп негізі өтірікке құралса, ондағы шешім әділетті бола алмайды. Шынайы әділдік тек адалдық пен шындыққа сүйеніп шығуы қажет.
«Заң бар жерде әділдік болуы шарт емес, ал әділдік жоқ жерде заңның құны жоқ.»
– Махатма Ганди.
Бұл сөздер заң мен әділдік ұғымдарының әрдайым қатар жүре бермейтінін көрсетеді. Заң – формалды ереже, ал әділдік – моральдық ұстаным. Ганди заңның рухын, оның әділдікті қамтамасыз ету қабілетін басты орынға қояды.
«Әділ адам – өз ар-ұжданынан жоғары ештеңе қоймайтын адам.»
– Иммануил Кант.
Неміс философы ар-ождан мен әділдік арасындағы тікелей байланысты ерекше атап өтеді. Шынайы әділ адам ешбір сыртқы қысымға бағынбай, ішкі сеніміне ғана сүйенеді. Бұл сөз адамдық қасиеттің биік өлшемін көрсетеді.
«Әділдік болмай, бейбітшілік те болмайды.»
– Малколм Икс.
Қоғамдық күрескер бұл жерде әділдік пен тыныш өмірдің бір-бірімен тығыз байланысын айтады. Егер қоғамда әділетсіздік орнаса, онда нағыз тұрақтылық та болмайды. Бұл пікір әлеуметтік теңдік пен құқықтың маңызын еске салады.
«Әділ билік – елге қорған, әділетсіз билік – елге сор.»
– Абай Құнанбайұлы.
Абай бұл сөзінде ел басқарушының әділетті болуы бүкіл халықтың тағдырына әсер ететінін көрсетеді. Әділ билік елді гүлдендірсе, зұлым билік жұртты күйретеді. Бұл ой қазақ даналығының тереңдігінің айғағы.
«Бір адамға жасалған әділетсіздік – бүкіл қоғамға жасалған қиянат.»
– Мартин Лютер Кинг.
Кинг бұл жерде жеке адамның құқығын таптау жалпы адамзаттық құндылықтарға қауіп төндіретінін меңзейді. Әділдікке селқос қарау бүкіл қоғамды әділетсіздікке алып келуі мүмкін. Бұл пікір әр азаматтың құқығына жауапкершілікпен қарауға үндейді.
Әділдік туралы айтылған бұл нақылдар – ғасырлар бойы қалыптасқан адамзат ойының інжу-маржандары. Олар бізге әділет пен шындықтың мәңгілік құндылық екенін еске салады. Әділдік орнаған жерде сенім, тұрақтылық пен өркендеу болады. Сондықтан әділ болу – тек жеке қасиет емес, бүкіл қоғамға ортақ жауапкершілік.
