Абылай хан – қазақ халқының тарихындағы ең маңызды тұлғалардың бірі. Оның билігі кезінде Қазақ хандығы біртұтас мемлекетке айналып, сыртқы және ішкі саясатта елеулі өзгерістер орын алды. Ол өз заманында айлакер саясаткер, дарынды қолбасшы әрі халықтың бірлігін нығайтқан көшбасшы ретінде танылды. Абылай ханның билігіне қатысты деректер оның елді басқарудағы көрегендігін және стратегиялық ойлау қабілетін айқындай түседі.
- Абылай ханның шын аты Әбілмансұр болған. Ол ата-бабаларының беделін жасырын ұстауға мәжбүр болып, жас кезінде қарапайым халық арасында өмір сүрді;
- Жас кезінде Абылай үлкен қиындықтарды бастан кешірді. Ол жоңғар шапқыншылығы кезінде жетім қалып, өзін халық арасында танытуға тура келді;
- 15 жасында жоңғарларға қарсы шайқаста ерлігімен көзге түсіп, халық оны батыр ретінде тани бастады. Осы жеңістен кейін ол «Абылай» есімін иеленіп, беделі арта түсті;
- Оның билігі кезінде Қазақ хандығы үш жүздің басын біріктірді. Бұл қазақ халқының ішкі тұрақтылығы мен сыртқы жауларға қарсы тұру қабілетін арттырды;
- Абылай ханның негізгі мақсаты Қазақ хандығының тәуелсіздігін сақтау болды. Ол Ресей, Қытай және Жоңғария мемлекеттерімен күрделі дипломатиялық қарым-қатынас жүргізді;
- Жоңғар шапқыншылығы кезінде ол бірнеше рет тұтқынға түсті. Алайда өзінің ақылдылығы мен саяси икемділігінің арқасында босап шығып, Қазақ хандығының мүддесін қорғауды жалғастырды;
- Оның билігі кезінде қазақ әскері күшейтіліп, жаңа әскери тактикалар енгізілді. Бұл жоңғарлармен, башқұрттармен және басқа да сыртқы күштермен күресте маңызды рөл атқарды;
- Абылай хан тек әскери қолбасшы ғана емес, сонымен қатар шебер дипломат болды. Ол Қытай императоры мен Ресей патшасымен тең дәрежеде келіссөз жүргізіп, қазақ халқының мүддесін қорғауға тырысты;
- Ол 1771 жылы ресми түрде хан болып сайланды. Бұл оның Қазақ хандығында толыққанды билік жүргізуіне мүмкіндік берді;
- Абылай хан елді басқаруда халықтың дәстүрлі билік жүйесін сақтады. Ол билер сотының рөлін күшейтіп, әділдік пен тәртіп орнатуға тырысты;
- Оның тұсында Қазақ хандығының шекарасы кеңейіп, көптеген стратегиялық маңызды жерлер хандықтың құрамына енді. Бұл қазақ жерінің біртұтастығын сақтауға септігін тигізді;
- Абылай хан тек саясаткер ғана емес, қазақ мәдениетінің дамуына да үлес қосты. Ол жыраулар мен ақындарды қолдап, халықтың рухани құндылықтарын сақтау жолында еңбек етті;
- Оның ең сенімді кеңесшілерінің бірі Бұқар жырау болды. Бұл жырау ханның саясатын қолдап, халық арасында оның беделін нығайтуға ықпал етті;
- Абылай хан қазақ халқының экономикалық жағдайын жақсартуға да ерекше көңіл бөлді. Ол сауда жолдарын дамытып, Орта Азия, Ресей және Қытаймен сауда байланыстарын нығайтты;
- Ол өзінің ұрпақтарына қазақ мемлекеттілігін сақтау үшін бірлік пен саяси икемділікті ұстануды өсиет етті. Оның бұл кеңесі кейінгі хандар мен билеушілер үшін маңызды бағдарға айналды;
- Абылай ханның билігі кезінде қазақтар жоңғарларды түпкілікті жеңіп, олардың әскери қаупінен толықтай арылды. Бұл Қазақ хандығының тәуелсіздігін нығайтуға мүмкіндік берді;
- Ол хандықтың ішкі тұрақтылығын сақтау үшін жүздер арасындағы қақтығыстарды реттеуге тырысты. Оның саясатының арқасында қазақ рулары арасында бейбітшілік орнады;
- Абылай хан қайтыс болғаннан кейін оның орнына ұлы Уәли хан болып сайланды. Алайда Абылай ханның кезіндегідей күшті билік орнату қиынға соқты;
- Оның есімі қазақ тарихында мәңгілікке қалды. Бүгінде Абылай ханның ерлігі мен көрегендігі қазақ халқының тәуелсіздік жолындағы күресінің жарқын үлгісі ретінде бағаланады.
Абылай ханның билігі қазақ халқы үшін аса маңызды кезең болды. Ол мемлекеттің тұтастығын сақтап, сыртқы күштермен тиімді саясат жүргізе білді. Оның стратегиялық шешімдері қазақ халқының болашағын қалыптастыруда үлкен рөл атқарды. Бұл тарихи кезеңнің мәні уақыт өткен сайын арта түсуде, ал оның қалдырған мұрасы ұрпақтан-ұрпаққа жалғасуда.
