Далалар – кең байтақ жазықтар, шексіз көкжиек пен ерекше табиғи әлемнің үйлесімділігі. Олар ғаламшардың әртүрлі бөліктерінде кездесіп, сан алуан өсімдіктер мен жануарлардың мекеніне айналған. Климаттық жағдайына қарай далалар құрғақ шөлге немесе құнарлы жайылымдарға ұқсас болуы мүмкін. Төменде далалар туралы ең қызықты деректер жинақталған.
- Далалар жер шарының шамамен 40%-ын алып жатыр. Олар негізінен Орта Азия, Солтүстік Америка, Оңтүстік Америка және Африка құрлықтарында кең таралған.
- Қазақстан аумағының көп бөлігі дала аймағына жатады. Бұл жерлер мал шаруашылығы мен егіншілікке қолайлы болғандықтан, ежелден бері халықтың негізгі тіршілік ортасы болған.
- Еуразиядағы ең ірі дала – Қазақ даласы. Ол көлемі жағынан бүкіл Батыс Еуропаға жуық аумақты алып жатыр.
- Солтүстік Америкадағы далалар «Прерий» деп аталады. Бұл аймақтарда бидай өсіру кең таралған және олар әлемнің маңызды ауылшаруашылық орталықтарының бірі саналады.
- Оңтүстік Американың атақты далалары «Пампа» деп аталады. Бұл аймақта сиыр шаруашылығы жоғары деңгейде дамыған.
- Далаларда ағаштар өте аз кездеседі. Мұның басты себебі – жауын-шашын мөлшерінің аздығы және тұрақты желдің болуы.
- Даланың өсімдіктері құрғақшылыққа төзімді болып келеді. Олардың тамыры жердің терең қабатынан ылғал алу үшін ұзын әрі мықты болады.
- Жануарлар әлемі далаға бейімделген. Онда жылдам жүгіретін сүтқоректілер, шөппен қоректенетін жануарлар мен жыртқыш құстар көп кездеседі.
- Қасқыр, түлкі, дала күзендері және түрлі кеміргіштер дала экожүйесінің маңызды бөлігі саналады. Олар табиғаттағы тепе-теңдікті сақтауға көмектеседі.
- Дала климаты шұғыл континенттік болып келеді. Жаз айларында температура өте жоғары болса, қыста қатты аяз болады.
- Кейбір далалар маусымдық өзгерістерге қатты бейімделген. Мысалы, көктемде олар гүлдер мен шөптердің жасыл кілеміне айналса, жазда құрғап, сары түске боялады.
- Далалардағы өрттер – табиғи құбылыс. Найзағай түсіп, құрғақ шөптер от алып, үлкен аймақтарға таралуы мүмкін. Бірақ бұл өсімдіктердің жаңаруына да ықпал етеді.
- Жел далалардағы негізгі табиғи күштердің бірі болып саналады. Ол өсімдіктердің таралуына, топырақтың түрленуіне және жер бедерінің өзгеруіне әсер етеді.
- Далаларда пайдалы қазбалар мол. Қазақстан далаларында мұнай, газ, көмір және түрлі металдар кездеседі.
- Ежелгі өркениеттер далаларда қалыптасқан. Көшпелілер осы аумақтарды мыңдаған жылдар бойы мекендеп, өз мәдениеттерін дамытқан.
- Дала табиғаты көптеген халықтардың аңыздары мен ертегілерінде ерекше орын алады. Қазақ халқының эпостарында дала еркіндік пен батырлықтың символы ретінде бейнеленген.
- Жануарлардың көші-қоны далаларда ерекше байқалады. Антилопалар, еліктер және басқа да жануарлар маусымдық жайылым іздеп, мыңдаған шақырымды жүріп өтеді.
- Кейбір елдерде далалар ұлттық парктерге айналдырылған. Мұндай қорықтар табиғатты сақтау және жануарлардың жойылып кетуінің алдын алу мақсатында құрылады.
- Далалардың экожүйесі климаттың өзгеруінен қатты зардап шегеді. Қуаңшылық пен адам әрекеттері көптеген далалық аймақтардың деградациясына әкелуі мүмкін.
Далалар – табиғаттың ерекше сыйы. Олар адамзат өркениетінің дамуына үлкен ықпал етіп, көптеген халықтардың тіршілік көзі болған. Бүгінде далаларды қорғау мен олардың табиғи тепе-теңдігін сақтау маңызды экологиялық міндеттердің бірі болып отыр.
