Иконалар – христиан әлеміндегі ең терең мәнге ие қасиетті бейнелердің бірі. Олар ғасырлар бойы діни дәстүрлер мен рухани танымды бейнелеудің маңызды құралы ретінде қызмет етіп келеді. Әрбір икона тек сурет емес, діни мағынасы, тарихы мен белгілік мәні бар ерекше өнер туындысы саналады. Төменде иконалар жайлы көпшілік біле бермейтін тың мәліметтер келтірілген.
- Иконалар алғаш рет ІІІ–ІV ғасырларда Рим империясының шығыс аймақтарында пайда бола бастады. Олардың ерте үлгілері катакомбаларда, яғни жер астындағы христиан зираттарында сақталған.
- Икона сөзі грек тілінен енген және «бейне», «сурет» деген мағына береді. Бұл атау иконаның тек көркемдік емес, рухани мағынасын да білдіреді.
- Иконалар шіркеу ішіндегі қабырғаларға, арнайы орындарға немесе жеке адамдардың үйінде қойылады. Олар арқылы адамдар Құдаймен және әулиелермен рухани байланыс орнатады деп сенеді.
- Ең алғашқы иконалар ағаш тақтаға жасалды, ал бояу ретінде табиғи пигменттер мен жұмыртқа сарысы қосылған темперлік бояулар қолданылған. Бұл әдіс ғасырлар бойы өзгеріссіз сақталып келеді.
- Әрбір иконаның құрылымы мен бейнелеу тәсілі арнайы канонға бағынады. Мәселен, бет бейнесі ешқашан күлкілі немесе қимыл үстінде бейнеленбейді, себебі ол рухани тыныштықты білдіруі тиіс.
- Иконаларда уақыт пен кеңістік ұғымдары өзгеше беріледі. Мұнда перспектива кері бағытта жасалады, яғни бейне көрерменге қарай «ашылып» тұрады.
- Иконаларда жазулар да ерекше орын алады, көбіне ежелгі грек немесе шіркеулік славян тілінде жазылады. Бұл жазулар кім бейнеленгенін және қандай оқиға суреттелетінін нақтылап береді.
- Ең танымал иконалардың бірі – Құдай Ана бейнесі. Бұл бейне әртүрлі атпен және әртүрлі нұсқада әр елде құрметтеледі, мысалы, Қазан Құдай Анасы, Владимир Құдай Анасы.
- Әрбір бояудың иконада өзіндік символикасы бар. Мысалы, алтын – Құдайдың нұрын, көк түс – рухани әлемді, қызыл – қасиетті махаббатты, ал жасыл – өмір мен үмітті білдіреді.
- Икона жазу процесі басталмас бұрын суретші рухани дайындықтан өтеді, кейде ораза ұстап, дұға оқиды. Бұл іс-әрекет бейнелеудің жай кәсіп емес, діни қызмет екендігін көрсетеді.
- Иконалар әдетте белгілі бір оқиғаны немесе қасиетті тұлғаны бейнелейді. Олар христиан ілімінің көркем түрде жеткізілуіне көмектеседі.
- Шіркеу дәстүрінде иконаға табынуға емес, оның артындағы қасиетті бейнеге құрмет көрсетуге болады деп есептеледі. Бұл – иконаның мағынасын дұрыс түсінудің негізі.
- Орыс шіркеу өнерінде Андрей Рублевтің «Қасиетті Үштік» иконасы ең көрнекті туындылардың бірі болып есептеледі. Бұл шығарма бейнелеу мен теологияны үйлестіре білген туынды ретінде танылған.
- Кейбір иконалар уақыт өте келе ерекше кереметтермен байланыстырылады. Мұндай иконаларды «жылаушы», «жарық шашушы» деп атайды, және олар ғажайып күшке ие делінеді.
- Иконалардың көптеген көне үлгілері арнайы музейлерде сақталған, соның ішінде Мәскеудегі Третьяков галереясы мен Санкт-Петербургтегі Орыс музейі белгілі. Олар тек діни емес, тарихи әрі көркем құндылық ретінде де бағаланады.
- Византия өнерінің ықпалымен иконалар тек православие елдерінде ғана емес, шығыс католик және кейбір шығыс шіркеулерінде де кең тараған. Бұл олардың діни шеңберден тыс мәдени маңызын көрсетеді.
- Заманауи кезеңде де икона жазу дәстүрі жалғасып келеді, көптеген шеберлер көне әдістерді қолдана отырып жаңа иконалар жасауда. Бұл үрдіс рухани және көркем мұраны сақтаудың бір жолы болып табылады.
- Икона алдында шырақ жағу мен дұға оқу православие дәстүрінің бір бөлігі. Бұл әрекет – сенімнің көрінісі және ішкі тыныштық табуға бағытталған рәсім.
- Әр иконаның пішіні мен өлшемі де оның қолданылу аясына байланысты таңдалады. Мысалы, үйге арналған иконалар кішігірім болады, ал шіркеуге арналғандары ірі әрі сәнді жасалады.
- Иконалар тек діни рәсімдерде емес, көркемсурет пен архитектурада да үлкен әсер қалдырды. Олар ғасырлар бойы Еуропа мен Шығыс өнеріне шабыт берген маңызды бейнелер қатарында.
Иконалар туралы жоғарыда айтылған мәліметтер бұл өнер түрінің тек діни емес, мәдени әрі тарихи маңызға ие екенін дәлелдейді. Бұл деректер арқылы бейнелеу өнеріндегі рухани тереңдік пен дәстүр жалғастығы анық көрінеді. Иконалар – сенімнің көрінісі ғана емес, адамзаттың рухани ізденісінің белгісі. Мұндай туындыларға құрмет – өткенмен байланыс пен болашаққа рухани бағдар.
