Қазақ тілі – түркі тілдер тобына жататын, бай тарихы мен көркемдік қоры мол мемлекеттік тіл. Ол ғасырлар бойы ұлттың болмысын, дүниетанымын және рухани мәдениетін жеткізудің басты құралы болды. Тілдің ішкі құрылымы мен қолданылу аясында талай тың деректер кездеседі. Төмендегі мәліметтер қазақ тілінің ерекшеліктерін тереңірек таныстырады.
- Қазақ тілі түркі тілдерінің қыпшақ тармағына жатады және ол ең бай дыбыстық жүйелердің біріне ие. Тілде 9 дауысты және 25 дауыссыз дыбыс бар.
- Қазақ тілінің ең басты ерекшелігі – үндестік заңының кеңінен сақталуы. Сөз ішіндегі барлық дыбыстар біркелкі жуан не жіңішке болып үндеседі.
- Қазақ тілі жалғамалы тілдер қатарына жатады, яғни сөздерге қосымшалар ретімен жалғанады. Бұл жүйе арқылы мағына нақты әрі анық беріледі.
- Қазақ тіліндегі сөздердің көпшілігі түбір және қосымша арқылы түрленеді. Сөз басына қосымша қойылмайды, тек соңынан ғана тіркеледі.
- Қазақ тілінде 7 септік бар, бұл зат есімдердің сөйлемдегі қызметін нақтылауға мүмкіндік береді. Әр септік өзіне тән сұрақтармен және жалғаулармен ерекшеленеді.
- Тілдегі етістіктердің шақ, рай, болымдылық және болымсыздық түрлері өте дамыған. Бұл сөйлеушінің ойын нақты жеткізуге септігін тигізеді.
- Қазақ тілінде синонимдер, антонимдер, омонимдер өте көп кездеседі. Бұл оның көркемдік және бейнелеу мүмкіндігінің кең екенін көрсетеді.
- Тілде сөздердің 60 пайыздан астамы төл сөздерден тұрады, қалған бөлігі араб, парсы, орыс және басқа тілдерден енген. Бұл қазақ тілінің икемділігі мен бейімделгіштігін дәлелдейді.
- Қазақ тіліндегі поэзия мен шешендік өнер ғасырлар бойы дамып, тілдің бейнелілік құралдарын жетілдірген. Бұл тілдің көркемдік деңгейінің жоғары екенін білдіреді.
- Қазақ әліпбиі уақыт ішінде бірнеше рет өзгеріске ұшырады: бұрын араб графикасы қолданылған, кейін латын, сосын кириллица енгізілді. Қазіргі таңда латын графикасына көшу кезең-кезеңмен жүргізілуде.
- Қазақ тілінде әр дыбыс жеке әріппен белгіленеді, бұл жазу мен оқуда жеңілдік туғызады. Орфография мен орфоэпияның арақатынасы үйлесімді сақталған.
- Қазақ тілінде диалект сөздер мен жергілікті ерекшеліктер аз кездеседі. Бұл тілдің біртұтастығын көрсетеді және халықтың тарихи бірлігін бейнелейді.
- Қазақ тілінде «қазақ тілі», «ана тілі», «төл тілім» деген тіркестер жиі кездеседі, бұл тілге деген құрметтің жоғары екенін аңғартады. Ата-бабалар тілді ұлттың рухы деп білген.
- Қазақ тілінің фонетикалық жүйесінде үндестік заңымен қатар, дауысты дыбыстардың созылыңқы айтылуы көркемдік реңк береді. Бұл ерекшелік әсіресе ән мен жырда айқын байқалады.
- Тілдегі тұрақты тіркестер, мақал-мәтелдер, қанатты сөздер – қазақ халқының өмірлік тәжірибесінің көрінісі. Олар арқылы ұлттың дүниетанымы мен өмір салты беріліп отырады.
- Қазақ тілі мемлекеттік мәртебеге 1989 жылы ие болды. Бұл оқиға тілдің қоғамдық және саяси маңызын арттырды.
- Қазақ тілін үйренушілердің саны жыл сайын артып келеді. Ел ішінде де, шетелде де бұл тілге қызығушылық танытатындар көп.
- Қазақ тілі – Қазақстанның барлық аймағында еркін қолданылады. Ол білім беру, ақпарат, мәдениет пен әкімшілік салаларда белсенді түрде дамып келеді.
- Тілдің сөздік қоры бірнеше жүз мың сөзден тұрады, бірақ күнделікті тұрмыста 5–7 мың сөз белсенді қолданылады. Бұл тілді меңгеруді жеңілдетеді.
- Қазақ тілі – ЮНЕСКО мойындаған дамушы тілдер қатарында. Халықаралық деңгейде зерттеліп, оқытылып жатқан тілдердің бірі саналады.
Жоғарыда келтірілген мәліметтер қазақ тілінің тек ұлттық құндылық қана емес, сонымен қатар ғылыми, мәдени және әлеуметтік әлеуеті зор тіл екенін айқын көрсетеді. Бұл деректер арқылы тіліміздің терең тамыры мен қазіргі заманға бейімделу қабілеті туралы мол мағлұмат алуға болады. Қазақ тілін білу – тек қарым-қатынас құралы емес, ол – рухани мұраны жалғастырудың жолы. Тілді қадірлеу – ұлтты сүюдің бір белгісі.
