Шелпек – қазақ халқының ең танымал әрі ерекше нан түрлерінің бірі. Бұл тағам тек дәмімен ғана емес, терең мағынасымен де құнды саналады. Әр өңірде шелпек әртүрлі дайындалып, әрқилы жағдайда ұсынылады. Енді осы ұлттық тағамға қатысты бұрын көп айтыла бермейтін бірегей деректермен танысайық.
- Шелпек қазақ халқының нан түріндегі басты тағамдарының қатарына жатады. Ол көбінесе жеті шелпек түрінде жасалып, ерекше күндерде дайындалады.
- Бұл тағамды көбіне жұма күні және марқұмдарды еске алғанда пісіреді. Ол арқылы аруақтарға құрмет білдіру дәстүрі орындалады.
- Шелпек майға қуырылып дайындалады, сондықтан оның сыртқы қабаты алтын түсті әрі қытырлақ болады. Бұл қасиеті оның ұзақ сақталуына ықпал етеді.
- Кейбір өңірлерде шелпекке сүт немесе айран қосып иленеді. Бұл тәсіл нанның жұмсақ болуына және ерекше дәм беруіне көмектеседі.
- Шелпек сөзі кейде жайма, таба нан, қаттама сынды басқа нан түрлерімен шатастырылады. Алайда олардың пісіру әдісі мен құрылымы бір-бірінен ерекшеленеді.
- Қазақтарда шелпекті табаға емес, қазанға май құйып пісіру кең тараған. Бұл оның ерекше формасын және қытырлақ қабатын қамтамасыз етеді.
- Шелпек пішіні көбінесе дөңгелек болып келеді. Бұл пішін шексіздік пен тұтастықты бейнелеп, қазақтың дүниетанымымен ұштасады.
- Дәстүр бойынша, шелпек жетіге бөлінеді немесе жеті дана дайындалады. Бұл сан киелі саналатындықтан, ұлттық нанға да осындай рәмізділік тән.
- Кейде шелпек үстіне шекер немесе бал сеуіп жейді. Бұл тәсіл оны десерт тәрізді тәтті дәмге айналдырады.
- Ескі нан пісіру дәстүрлерінде шелпек отқа тасталмайды, өйткені ол нанды қадірлеу мәдениетінің бір бөлігі. Егер шелпек қалса, оны құсқа немесе төрт түлікке беретін салт бар.
- Шелпек тек еске алу рәсімдерінде емес, той-думандарда да дастарқанға қойылады. Ол қонаққа деген құрметтің белгісі ретінде қабылданады.
- Бұл тағамды балаларға ерекше ықыласпен береді, өйткені шелпек жұмсақ әрі дәмді келеді. Оны шаймен бірге ішкенде ас қорытуға жеңіл тиеді.
- Шелпек пісіру кезінде үй ішін хош иіс кернейді. Бұл – отбасы мүшелерінің басын біріктіретін, жағымды көңіл-күй сыйлайтын сәттердің бірі.
- Шелпек қамырына кейде жұмыртқа қосылады. Бұл тәсіл нанның құрылымын нығайтып, сыртын қызғылт түске бояйды.
- Қазіргі заманда шелпекті наубайханалар мен дүкендерде де табуға болады. Алайда үйде қолдан пісірілген шелпектің дәмі мен мәні өзгеше болады.
- Кейбір әйелдер шелпекті арнайы өрнек салып безендіріп пісіреді. Бұл оның сыртқы көрінісін әдемілеп, қонақтың көңілін көтереді.
- Ауылдық жерлерде шелпек жиі пісірілетін тағамдардың бірі. Әсіресе үлкен кісілер нанды қадір тұтып, осы тағамды жиі сұрайды.
- Шелпек дайындауда ұн сапасы маңызды рөл атқарады. Жақсы ұннан жасалған шелпек іріктеліп, дәмі мен түрі мінсіз шығады.
- Көптеген әйелдер шелпек илеуді қыз балаларына үйретіп отырады. Бұл – ұлттық дәстүрді сақтаудың бір тәсілі ретінде қарастырылады.
- Шелпек пісіру кезінде дұға оқу немесе марқұмның есімін айту жиі кездеседі. Бұл оның діни және рухани мазмұнын күшейтеді.
Шелпекке қатысты келтірілген бұл мәліметтер оның тек тағам ғана емес, терең рухани және мәдени мағынаға ие екенін дәлелдейді. Әр дерек бұл нанның тұрмысымызда алатын орнын, оған деген халықтық ықыласты көрсетеді. Шелпек – дастарқан сәні ғана емес, ұрпақтар сабақтастығын бейнелейтін ұлттық нышан. Осындай дәстүрлі тағамдарды қадірлеу – халқымыздың мәдени байлығын сақтаудың жолы.
