Қаратау – Қазақстанның оңтүстігінде орналасқан ежелгі әрі ерекше табиғи аймақтардың бірі. Бұл тау жотасы тек географиялық ерекшелігімен емес, тарихи, биологиялық және археологиялық тұрғыдан да маңызды мекен болып саналады. Көптеген зерттеушілер мен саяхатшылар үшін Қаратау табиғи мұра мен өркениет іздерін тоғыстырған жер ретінде қызығушылық тудырады. Төменде осы таулы өңір туралы бірегей әрі маңызды деректер ұсынылады.
- Қаратау жотасы Талас Алатауының батыс сілемдерінен басталып, Бетпақдала жазығына қарай созылады. Оның ұзындығы 400 шақырымнан асады, ал ені 60–80 шақырым шамасында.
- Бұл таулар ежелгі герцин қатпарлануы кезінде түзілген. Сондықтан Қаратау Қазақстандағы ең көне тау жоталарының бірі саналады.
- Жотаның ең биік нүктесі – Миңгірқұм шыңы, оның биіктігі шамамен 2176 метрге жетеді. Бұл шыңнан аймақтың кең жазықтары мен көрікті аңғарлары айқын көрінеді.
- Қаратау тауларының беткейлерінен палеозой дәуіріне жататын шөгінді жыныстар табылған. Бұл тау жотасының жасы 500 миллион жылдан асатынын көрсетеді.
- Аталған өңірде сирек кездесетін флора мен фауна үлгілері мекендейді. Мұнда 1500-ге жуық өсімдік түрі кездессе, оның 60-қа жуығы Қазақстанның Қызыл кітабына енген.
- Қаратау археологиялық тұрғыдан да аса құнды мекен болып табылады. Бұл жерде тас дәуірінен бастап, орта ғасырларға дейінгі тұрақтар мен петроглифтер табылған.
- Таудағы Қараүңгір үңгірі – Қазақстандағы ең көне мәдени орындардың бірі. Онда неолит дәуіріне жататын құрал-саймандар мен ежелгі адамдардың өмір сүрген іздері анықталған.
- Өңірде көптеген петроглифтер мен жартастарға салынған бейнелер бар. Бұл суреттер ежелгі адамдардың дүниетанымын, тұрмыс-тіршілігін және аңшылық көріністерін бейнелейді.
- Қаратаудың оңтүстік бөлігінен Қаратау өзені ағып өтеді. Ол көктемгі қар мен жаңбыр суларымен толығып, жергілікті егіншілікке пайда әкеледі.
- Бұл таулар ежелден көшпенді халықтардың қоныстанған жері болған. Жазда жайлау, қыста қыстау ретінде пайдаланып отырған.
- Қаратау минералдық ресурстарға бай. Мұнда фосфорит, темір, марганец, мыс және басқа да пайдалы қазбалар кездеседі.
- Өңірдің ерекше геологиясы мен биологиясы оны 2004 жылы құрылған Қаратау мемлекеттік табиғи қорығының негізіне айналдырды. Қорықтың мақсаты – сирек экожүйелерді қорғау.
- Бұл аймақта мекендейтін жануарлардың қатарында арқар, қарақұйрық, борсық, түлкі және түрлі жыртқыш құстар бар. Олар табиғи тепе-теңдікті сақтап тұруда маңызды рөл атқарады.
- Қаратауда қазақтың ауыз әдебиетімен байланысты көптеген жер атаулары кездеседі. Мысалы, «Домалақ ана», «Әулие тас» секілді киелі орындар халық жадында сақталған.
- Таулы өңірдің табиғаты мен тарихи мұрасы этнотуризм мен ғылыми туризм үшін тартымды бағыт болып есептеледі. Соңғы жылдары бұл бағытта инфрақұрылым біртіндеп дамып келеді.
- Қаратау жотасының кейбір бөліктері теңіз түбі болған. Бұған дәлел ретінде тау жыныстарындағы теңіз ағзаларының қазба қалдықтары келтіріледі.
- Бұл аймақтың климаты күрт континенттік. Қысы суық әрі қарлы, ал жазы ыстық және құрғақ болып келеді.
- Қаратау жотасында жыл сайын түрлі ғылыми экспедициялар өтеді. Олар геология, палеонтология, археология және биология салалары бойынша зерттеулер жүргізеді.
- Өңірдегі өсімдіктер мен жануарлардың бейімделуі ерекше. Кейбір түрлер тек осы жерде ғана өмір сүреді және басқа аймақтарда кездеспейді.
- Қаратау таулары жайлы көптеген зерттеулер жазылғанымен, әлі де толық игерілмеген тұстары көп. Бұл – болашақ ғылыми ашылуларға жол ашатын әлеуетті аумақ.
- Таулы аймақтың табиғаты фото және бейнелеу өнерімен айналысатындар үшін шабыт көзіне айналған. Мұндағы күн мен көлеңке ойыны ерекше көркем көріністер тудырады.
- Қаратаудың етегінде көне қалалардың қалдықтары табылған. Бұл – ежелгі сауда жолдарының осы жерден өткенін көрсетеді.
- Аумағында шипалы шөптер мен дәрілік өсімдіктер көп өседі. Олар халық медицинасында бұрыннан қолданылып келген.
- Қаратау туралы деректер мен аңыздар халық фольклорында да кездеседі. Ақындар мен жыршылар бұл өңірді талай рет жырға қосқан.
- Тау бөктерінде мал шаруашылығы жақсы дамыған. Жер бедері мен шөбі жайылым ретінде пайдалануға өте қолайлы.
Берілген мәліметтер Қаратау тауларының тек географиялық нысан ғана емес, мәдени және табиғи құндылықтардың ошағы екенін көрсетеді. Бұл өңір – ежелгі тарих пен биологиялық әртүрлілік сақталған қайталанбас мекен. Осындай деректер арқылы біз туған жердің бай мұрасын тереңірек түсіне аламыз. Қаратау – зерттелуі тиіс асыл қазына.
